Zespół psychoorganiczny to ogólne pojęcie, które w swoim obrazie klinicznym może przyjmować bardzo różne postaci. Dzięki współczesnej technice obrazowej i łączonym z nią badaniom angiograficznym często można szybko i nieinwazyjnie postawić diagnozę.

Zespół psychoorganiczny – objawy

Zespół psychoorganiczny nie ma charakterystycznych objawów, pozwalających go zdiagnozować jedynie w oparciu o badanie psychiatryczne lub psychologiczne. Podstawą rozpoznania schorzenia jest pojawianie się zaburzeń psychicznych w związku z chorobą powodującą uszkodzenia w obrębie mózgowia. Nieprawidłowości mogą dotyczyć określonych ośrodków i okolic mózgu – mówi się wtedy o zmianach ogniskowych – albo mieć charakter rozsiany.

Niektóre typy zaburzeń psychicznych pojawiają się relatywnie często i związane są ze zmianami, których charakter można w dużym przybliżeniu określić bez dodatkowej diagnostyki. Takimi przykładami zespołu psychoorganicznego są zespoły otępienne. Są to stany chorobowe, które pojawiają się zwykle u osób starszych i mają charakter postępujący. Chorzy często mają problemy z zapamiętywaniem, zaburzona jest u nich orientacja co do czasu, miejsca, tożsamości – zarówno swojej, jak i innych osób. Funkcje psychiczne, szczególnie dotyczące zapamiętywania nowych rzeczy, wykonywania innych niż zwykle czynności, są bardzo ograniczone. Dochodzi do zmniejszenia i spowolnienia aktywności. Z czasem nawet wykonanie dobrze wyuczonych zadań (takich jak mycie, ubieranie, zakupy) staje się niezmiernie trudne. Taki obraz kliniczny związany jest np. z chorobą Alzheimera.

Zobaczcie, czy chorobę Alzheimera można wykryć wcześniej, niż pojawią się jej objawy:

W innych postaciach zespół psychoorganiczny charakteryzują zaburzenia w sferze osobowości i kontroli emocjonalnej. Chorzy niekiedy popadają w ciężką apatię lub przeciwnie – mogą być pobudzeni, gwałtowni. Często postępują pod wpływem emocji, w sposób niezgodny z przyjętymi zasadami moralnymi i formami, mimo że nigdy wcześniej nie wykazywali podobnych tendencji.

Nasilone zmiany otępienne sprawiają, że chory wymaga stałej opieki. Zachowania osoby z zespołem psychoorganicznym często pozbawione są celowości i kontroli. Chory może zostawiać odkręconą wodę czy gaz, wyjść z domu w niewiadomym celu i nie potrafić do niego wrócić. Tym samym stanowi zagrożenie dla otoczenia i dla samego siebie.

Zespół psychoorganiczny otępienny to tylko jedna z postaci schorzenia. Mniej typowe objawy psychiczne mogą wiązać się z zachowaniami agresywnymi (zarówno werbalnymi, jak i czynnymi), spadkiem motywacji do działania albo obniżeniem jego logiki, z zaburzeniami sądu. W niektórych przypadkach zespołu psychoorganicznego mogą nawet wystąpić objawy psychotyczne, charakterystyczne dla ciężkich schorzeń psychicznych, takie jak urojenia czy omamy (halucynacje).

Przyczyny zespołu psychoorganicznego

Rozwijanie się zespołu psychoorganicznego wiąże się najczęściej z postępującymi chorobami neurodegeneracyjnymi, które wywołują zmiany zanikowe w obrębie mózgowia. Takimi procesami są np. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, choroba Huntingtona. Objawy tych schorzeń mogą być różnorodne, jednak zawsze istnieje powiązanie między toczącym się procesem chorobowym a postępującymi zmianami w sferze psychiki.

Drugą bardzo częstą przyczyną zespołu psychoorganicznego są przewlekłe, postępujące zmiany w tkance mózgowej o typie niedokrwiennym. Rozwijająca się z wiekiem miażdżyca powoduje sukcesywne zwężanie się światła naczyń tętniczych i powiązany z nim spadek przepływu krwi. Jeśli zwężenie osiągnie znaczny stopień zaawansowania (ok. 85% pierwotnej średnicy naczynia), dochodzi do przewlekłego, znacznego niedokrwienia tkanki mózgowej. W efekcie część komórek nerwowych zanika, gdyż dowóz tlenu i substancji odżywczych jest niewystarczający, by wszystkie mogły przeżyć. Powoduje to powstawanie zaburzeń neurologicznych oraz psychicznych.

Zespół psychoorganiczny może być też skutkiem chorób, takich jak:

• udar niedokrwienny lub krwotoczny mózgu,
  
• krwotok podpajęczynówkowy,
  
• uszkodzenia mózgoczaszki i mózgowia wskutek urazów,
  
• ubytkowe objawy po zabiegach neurochirurgicznych,
  
• choroba alkoholowa i inne zaniki tkanki mózgowej pod wpływem substancji toksycznych,
  
• stany zapalne mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
  
• nowotwory mózgu i tkanek okalających (np. opon, tkanki kostnej),
  
• niektóre choroby wirusowe, np. AIDS.
  

Zespół psychoorganiczny – leczenie

Leczenie zespołu psychoorganicznego powinno rozpoczynać się od ustalenia pierwotnej przyczyny zmian w obrębie psychiki chorego. Często terapia choroby podstawowej (np. stanu zapalnego, łagodnego nowotworu opon mózgowo-rdzeniowych i likwidacja związanego z nim ucisku) pozwala na zahamowanie lub wycofanie się zmian. Jeśli chodzi o zespół psychoorganiczny otępienny, leczenie przyczynowe wielu chorób nie jest znane albo znajduje się w fazie eksperymentalnej. Standardowa terapia służy złagodzeniu objawów, spowolnieniu rozwoju choroby. Niezwykłe znaczenie ma zapewnienie chorym stałej opieki, gdyż mogą oni doprowadzić się do skrajnego zaniedbania albo stanowić zagrożenie dla siebie i otoczenia. Chorzy z objawami psychotycznymi często wymagają leczenia stacjonarnego w oddziale psychiatrycznym do momentu ustąpienia urojeń i omamów, tym bardziej że stan taki może doprowadzić ich do prób samobójczych albo samookaleczenia.

Zespół psychoorganiczny – klasyfikacja

Zespół psychoorganiczny jest uwzględniony w klasyfikacji chorób ICD 10 jako stan z grupy „Organiczne zaburzenia psychiczne, włącznie z zespołami objawowymi”. Oznaczany jest (w zależności od przyczyny i objawów) kodami od F00 do F10.