W XIX wieku opisano zespół objawów spowodowany zaburzeniem unerwienia współczulnego oka. Niewłaściwe jest więc określenie objaw Hornera, ponieważ nie jest to pojedynczy symptom, a ich zespół obejmujący takie zaburzenia jak opadanie powieki, zwężenie szpary powiekowej czy zwężenie źrenicy. Czasem jednak objawy nie ograniczają się wyłącznie do zespołu Hornera, ponieważ przyczyny mogą generować pojawienie się innych dolegliwości, jak krwawienie do ośrodkowego układu nerwowego, kaszel czy porażenie splotu ramiennego. Zawsze konieczna jest właściwa diagnostyka obrazowa celem szybkiego rozpoznania patologii.

Co powoduje objawy zespołu Hornera?

Zespół Hornera wynika z uszkodzenia zwoju szyjnego górnego czy innych elementów przebiegu układu współczulnego. Typowy zespół Hornera związany jest z uciskiem pnia współczulnego na zwoje szyjne w przebiegu wielu schorzeń, chociażby guza Pancoasta zlokalizowanego w obwodowej części szczytu płuca, czyli w bezpośrednim sąsiedztwie części szyjnej pnia współczulnego i splotu barkowego. Guz Pancoasta, poza objawami zespołu Hornera, powoduje również ból w okolicy barku, który jest efektem ucisku na splot barkowy i na opłucną ścienną szczytu płuca. Porażenie górnej części splotu barkowego objawia się także porażeniem mięśni kończyny górnej i zrotowaniem jej do wewnątrz, przy jednocześnie zachowanym odruchu chwytnym. Porażenie dolnej części splotu wiąże się z dodatkowym występowaniem zniesienia odruchu chwytnego, choć zachowaną ruchomością ramienia. Wśród innych przyczyn objawów zespołu Hornera wyróżnia się uszkodzenie lub ucisk odcinków zazwojowych układu współczulnego.

W większości przypadków przyczyną guza płuca jest niedrobnokomórkowy rak płuca, który zdecydowanie lepiej rokuje niż pozostałe typy nowotworu płuca. Inną przyczyną zespołu Hornera może być uszkodzenie tętnicy szyjnej wewnętrznej, kiedy dochodzi nie tylko do zaburzeń przepływu krwi przez narządy głowy, ale także do powstania tętniaka, jego rozwarstwienia, krwawienia, powstawanie tętniaków tętnic mózgowych.

Zobacz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy: 

Zespół Hornera – jakie daje objawy?

Każdy objaw wchodzący w zakres zespołu Hornera to wynik przerwania drogi współczulnej autonomicznego układu nerwowego zaopatrującej oko. W związku z tym pojawiają się trzy główne objawy określane jako ptosis, miosis i enophthalmos, czyli opadanie powieki, zwężenie źrenicy i zapadnięcie gałki ocznej w głąb oczodołu. Ten ostatni objaw zespołu Hornera wynika z utraty unerwienia współczulnego przez mięsień oczodołowy. Ze względu na to, że mięsień zwieracza źrenicy unerwiony jest przywspółczulnie, rozwieracz współczulnie, w momencie utraty części współczulnej siłą rzeczy dominuje część przywspółczulna. Powoduje to zwężenie źrenicy, brak reakcji źrenicy na światło, a także nierówność źrenic. Układ współczulny unerwia również mięśnie tarczkowe. W związku z tym jednym z objawów zespołu Hornera będzie opadanie powieki górnej i zwężenie szpary powiekowej. Czasami do wymienionych objawów mogą dołączyć inne, w zależności od miejsca uszkodzenia. Unerwienie współczulne przede wszystkim dotyczy naczyń i gruczołów potowych. Można więc, ze względu na poszerzenie naczyń krwionośnych, zauważyć przekrwienie twarzy po stronie uszkodzenia pnia współczulnego. Ponadto dochodzi do upośledzenia wydzielania potu po stronie uszkodzenia.

Tętniaki naczyń mózgowych, które mogą pojawić się w okolicy zatoki jamistej, powodują często objawy porażenia nerwów czaszkowych. Objawia się to jednostronną ślepotą, upośledzeniem ruchomości gałki ocznej, a także zaburzeniami czucia w zakresie unerwienia nerwu trójdzielnego.

Polecamy: Choroby oczu – astygmatyzm, jaskra i zaćma

Co robić, gdy wystąpią objawy zespołu Hornera?

Zespołu Hornera nie leczy się objawowo. Rozpoznanie jest konieczne, by rozpocząć poszukiwanie przyczyny, która może być na tyle poważna, że będzie zagrażać życiu. Pierwszym krokiem jest zebranie wywiadu klinicznego. Wykonuje się następnie badanie obrazowe pod postacią zdjęcia rentgenowskiego (RTG), jak i tomografii komputerowej (TK) klatki piersiowej. Leczenie jest więc przyczynowe. Niejednokrotnie wskazane jest leczenie chirurgiczne, neurochirurgiczne, neurologiczne lub pulmonologiczne. Żaden przypadek zespołu Hornera nie może zostać zlekceważony. Im szybsze rozpoznanie, tym większe szanse na wdrożenie skutecznej terapii.