Wstrząs hipowolemiczny to gwałtowne zaburzenia krążenia wynikające z faktu, że ilość krwi znajdującej się w łożysku naczyniowym jest niedostateczna, aby w danych warunkach zapewnić właściwą pracę serca i utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi.

Mechanizmy powstawania wstrząsu hipowolemicznego

Hipowolemia oznacza w dosłownym tłumaczeniu zmniejszenie objętości. W przypadku wstrząsu hipowolemicznego mówi się więc o zbyt małej ilości krwi. Niedostatek ten może być bezwzględny lub względny.

W warunkach normalnych w organizmie dorosłego człowieka znajduje się 4,5–5 litrów krwi. Ilość ta wypełnia tętnicze i żylne naczynia krwionośne oraz wewnętrzne przestrzenie serca. Organizm jest w stanie reagować na niewielkie zmiany objętości krwi krążącej poprzez obkurczanie lub rozszerzanie naczyń tętniczych. Regulacja ta odbywa się za pośrednictwem nerwowego układu autonomicznego oraz pod wpływem wydzielanych (głównie przez nadnercza) hormonów, takich jak noradrenalina czy adrenalina. Regulacja hormonalna wpływa również na zatrzymywanie lub wydalanie elektrolitów odpowiedzialnych za ilość wody w organizmie.

Wstrząs, manifestujący się przede wszystkim niebezpiecznym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, pojawia się, gdy:

• dojdzie do utraty znacznej ilości krwi krążącej,
  
• łożysko naczyniowe nadmiernie się rozszerzy,
  
• zmniejszy się rzut minutowy serca (czyli objętość krwi wypompowywana do aorty w ciągu jednej minuty) – następuje wówczas wstrząs kardiogenny.
  

Rodzaje i przyczyny wstrząsu hipowolemicznego

Bezwzględna hipowolemia polega na zmniejszeniu ilości krwi krążącej poniżej niezbędnego minimum. Taki nagły stan pojawia się najczęściej w przebiegu krwawień zewnętrznych, głównie związanych z urazami, albo wewnętrznych (spowodowanych np. pęknięciem tętniaka, krwotokiem z ciąży pozamacicznej lub z dróg rodnych albo z żylaków przełyku). Utrata płynów z łożyska naczyniowego powoduje wówczas zmniejszenie zdolności krwi do przenoszenia tlenu, gdyż z organizmu uciekają również elementy morfotyczne krwi, m.in. erytrocyty.

Jakie są składniki krwi? Z czego się ona składa? Zobaczcie na filmie:

Innym mechanizmem bezwzględnej hipowolemii jest spożywanie płynów w ilościach mniejszych niż ich utrata. Sytuacje takie obejmują np. niedostępność płynów lub ich intensywne wydalanie przez nerki (a w ekstremalnych warunkach także przez powłoki ciała – w procesie pocenia). W przypadku małych dzieci, u których procesy termoregulacji nie są jeszcze dojrzałe i które nie sygnalizują dostatecznie swoich potrzeb, do nadmiernej utraty płynów może dojść także w przebiegu gorączki.

Wstrząs spowodowany hipowolemią względną może być wywołany przez nagłe przesunięcie płynów z tętnic i żył do przestrzeni pozanaczyniowej (m.in. w przypadku znacznych obrzęków, wodobrzusza) lub przez znaczne rozszerzenie naczyń krwionośnych. Zdarza się tak np. przy toksemii i uogólnionych stanach zapalnych z posocznicą. Jedną z przyczyn tego typu wstrząsu jest też reakcja alergiczna. Ze względu na specyfikę pozostałych objawów i metod leczenia zalicza się go do osobnej kategorii nazwanej wstrząsem anafilaktycznym.

Objawy wstrząsu hipowolemicznego

Podstawowym objawem wstrząsu hipowolemicznego jest nagły spadek ciśnienia tętniczego krwi. Chory staje się początkowo niespokojny, osłabiony, poci się, powłoki są blade. Przy pogłębiających się zaburzeniach krążenia dochodzi do omdlenia i utraty świadomości, a tętno znacznie przyspiesza. Dochodzi do tzw. centralizacji krążenia – bardzo mocno obkurczają się naczynia obwodowe na kończynach, co zmniejsza ukrwienie tych rejonów oraz prowadzi do ich silnej bladości i wychłodzenia. Dzięki temu organizm przez możliwie długi czas zapewnia ukrwienie narządom wewnętrznym, w tym mózgowi. Przebieg zdarzeń jest niekiedy bardzo gwałtowny. W krańcowych sytuacjach u chorego mogą pojawić się zaburzenia oddychania, a nawet zatrzymanie krążenia. Nieleczony wstrząs hipowolemiczny o dużym nasileniu prowadzi do śmierci.

Leczenie wstrząsu hipowolemicznego

Wstrząs hipowolemiczny wymaga intensywnego, specjalistycznego leczenia. W pierwszej kolejności uzupełnia się objętość krwi krążącej przetaczaniem odpowiedniej ilości płynów i podaje się środki działające na naczynia krwionośne lub serce oraz duże dawki sterydów. Jeśli doszło do znacznej utraty krwi, do uzupełnienia jej braków niezbędne jest czasem przetoczenie pełnej krwi lub masy erytrocytarnej i albumin. Aby zwiększyć transport tlenu do tkanek, choremu podaje się tlen. Wstępne działania medyczne zmierzają również do wyrównania zaburzeń elektrolitowych i równowagi kwasowo-zasadowej.

Niezbędne jest jednoczesne poszukiwanie pierwotnej przyczyny pojawienia się wstrząsu i podjęcie właściwego leczenia. Tylko takie postępowanie jest w stanie zapewnić uzyskanie trwałej poprawy krążenia i ogólnego stanu zdrowia.

Zobacz także, jak zachować się w sytuacji, gdy pacjent ma wstrząs mózgu: