Układ oddechowy to jeden z bardzo ważnych układów ludzkiego organizmu. Dzięki wymianie gazowej (także przez skórę) tak naprawdę możliwe jest zachowanie procesów życiowych takich jak wyczuwanie zapachów czy tworzenie mowy.
Układ oddechowy – budowa i funkcje
Układ oddechowy zbudowany jest z nosa i jamy nosowej, gardła, krtani z tzw. strunami głosowymi, tchawicy, oskrzeli i płuc. Dzieli się go na 2 układy górny i dolny – granica przebiega między gardłem a krtanią.
Nos
Nos, początkowy element układu oddechowego, składa się z części skórnej, kostnej oraz chrzęstnej, która dzieli go na 2 części. Wewnątrz nosa rozróżniamy przedsionek, w którym znajdują się krótkie i grube włoski wyłapujące zanieczyszczenia z powietrza i zatrzymujące je, części oddechową i węchową. Zadaniem części oddechowej jest oczyszczenie, ogrzanie i nawilżenie powietrza. Położoną tuż za nią część węchową wyściela nabłonek węchowy wraz z receptorami węchowymi. Łączna powierzchnia nabłonka to ok. 6 cm2. Mimo zajmowania małego obszaru nabłonek umożliwia rozróżnienie kilku tysięcy zapachów. Informacje o tych zapachach transportowane są do opuszki węchowej, a następnie do kory węchomózgowia.
Z jamą nosową łączą się po obu stronach przestrzenie zwane zatokami nosowymi, wypełnione powietrzem i występujące parzyście. Wyróżniamy zatoki czołowe, klinowe, szczękowe oraz komórki sitowe. Pomagają one nawilżyć i ogrzać wdychane powietrze, umożliwiają też modulację głosu.
Gardło
W gardle układ oddechowy krzyżuje się z pokarmowym. Gardło dorosłego człowieka ma długość ok. 13 cm. Składa się z części nosowej, ustnej i krtaniowej. Nosowa (tzw. nosogardło) łączy się z jamą nosową i uchem środkowym, ustna – z jamą ustną, a krtaniowa stanowi połączenie gardła z krtanią. W procesie oddychania powietrze przechodzi z jamy nosowej do gardła i stamtąd do krtani.
Krtań
Krtań składa się z 9 połączonych chrząstek tworzących szkielet chrzęstny, a także więzadeł i mięśni. Łączy gardło z tchawicą. Jej długość to ok. 6 cm.
Nagłośnia wchodząca w skład krtani uniemożliwia przedostanie się pokarmu do krtani, zamykając ją podczas połykania. Chrząstka tarczowata – kolejna część składowa krtani – u mężczyzn uwydatnia się podczas procesu dojrzewania i tworzy tzw. jabłko Adama.
Mięśnie krtani regulują położenie narządu i przyczyniają się do powstawania dźwięku – krtań to główny narząd, który je wydaje. Wnętrze narządu zajmuje głośnia, którą tworzą 2 fałdy, tzw. struny głosowe, a szczelina pomiędzy nimi to szpara głośni.
Na fałdy głosowe składają się mięśnie, więzadła głosowe, tkanka łączna, naczynia krwionośne, nerwy i błona śluzowa, która je okala. Struny są rozsunięte na boki, kiedy nie wydajemy dźwięków, a zwierają się i rozwierają podczas mowy. Powodują wtedy drganie powietrza, które przez nie przechodzi – w ten sposób powstaje głos.
Aparat mowy, oprócz strun głosowych, tworzy także aparat oddechowy, razem z tchawicą, oskrzelami, płucami i przeponą. Gwarantuje on poprawny przepływ powietrza. Do aparatu mowy włącza się także aparat fonacyjny – krtań, i artykulacyjny, pozwalający na modulację głosu. Aparat artykulacyjny obejmuje każdy element układu oddechowego znajdujący się ponad krtanią.
Tchawica
Tchawica jest rurą o długości ok. 12 cm, którą wzmacnia ok. 20 chrząstek – zapobiegają one zapadaniu się narządu. Powietrze przechodzące do oskrzeli i płuc jest dodatkowo oczyszczane w tchawicy. Narząd ten zawiera komórki kubkowe wydzielające śluz, który wyłapuje zanieczyszczenia, oraz komórki migawkowe z rzęskami przesuwającymi śluz i zanieczyszczenia w stronę gardła w celu odkrztuszenia ich lub połknięcia.
Oskrzela
Oskrzela główne rozgałęziają się, tworząc drzewo oskrzelowe, które wchodzi częściowo do płuc. Otacza je błona Reisessena – mięśnie gładkie, które kurczą się pod wpływem czynników drażniących, co prowadzi do astmy oskrzelowej. Po wejściu do płuc oskrzela rozgałęziają się w prawym płucu na 3 oskrzela płatowe, w lewym – na 2. Każde z nich dzieli się kolejno na oskrzela segmentowe, międzypłacikowe i oskrzeliki.
Oskrzeliki, rurki o średnicy ok. 1 mm, zbudowane z włókien kolagenowych i mięśni gładkich transportują powietrze wprost do miąższu płuc, a w przypadku chorób takich jak astma oskrzelowa – poprzez skurcz ograniczają dopływ powietrza.
Płuca
Płuca są głównym ośrodkiem wymiany gazowej. Składają się u każdego człowieka z ok. 300 mln pęcherzyków płucnych. Oddzielają je przegrody międzypęcherzykowe. Nabłonek ścian pęcherzyków tworzą 3 typy pneumocytów:
I – odpowiadają za transport gazów między pęcherzykiem a naczyniem włosowatym,
II – zabezpieczają strukturę pęcherzyków,
III – rozróżniają substancję, np. tlen.
Płuca otoczone są przez opłucną, a przed urazami chronią je żebra.