Układ moczowy inaczej nazywany jest także układem wydalniczym. Jest narażony na liczne choroby, takie jak kamica nerkowa lub zapalenie pęcherza. Nieleczone mogą prowadzić do bardzo nieprzyjemnych konsekwencji, włącznie z usunięciem nerki.

Układ moczowy – budowa i działanie

Układ moczowy zbudowany jest z nerek, moczowodów, pęcherza i cewki moczowej. Nerki mają 10–12 cm długości i charakterystyczny kształt zbliżony do fasoli. Ulokowane są po obu stronach kręgosłupa w okolicy lędźwiowej. Moczowody – wąskie rurki o unaczynionej i umięśnionej ściance, pozwalają na spływanie moczu z miedniczek nerkowych do położonego w dole brzucha pęcherza moczowego. Kiedy pęcherz wypełni się, mózg otrzymuje informację o potrzebie oddania moczu – proces ten nazywany jest przez specjalistów mikcją. Mocz odpływa na zewnątrz po skurczeniu pęcherza i przepłynięciu do cewki.

Nerka to narząd o rdzeniu otoczonym korą i złożonym ze stożkowatych struktur – tzw. piramid. Ich szczyty tworzą brodawki nerkowe, które składają się z ujść cewek zbiorczych. Piramidy rozdzielają słupki nerkowe, tzw. kolumny Bertina. Mikroskopijne jednostki, z których zbudowana jest nerka, to nefrony składające się z kłębuszków i kanalików nerkowych. Na kłębuszek składają się głównie włosowate naczynia krwionośne filtrujące krew, która następnie przepływa kanalikiem nerkowym i tam ulega dalszym przemianom aż do wytworzenia moczu.

Mocz spływa do cewek nerkowych, złożonych z komórek zróżnicowanych pod względem funkcji i budowy. Z cewek przepływa do światła miedniczek nerkowych, a stamtąd – do pęcherza. Miedniczki wyściela błona śluzowa otaczająca brodawki nerkowe i tworząca w ten sposób kielichy. Bezpośrednio między ujściem moczowodu a pęcherzem mieści się fałd błony śluzowej, który działa na zasadzie zastawki – w ten sposób mocz nie cofa się z pęcherza do moczowodu. Pęcherz oddzielony jest od cewki stale napiętym mięśniem – zwieraczem.

Zadaniem nerek jest nie tylko wytwarzanie moczu. Utrzymują one właściwą ilość wody w organizmie, równowagę kwasowo-zasadową i wodno-elektrolitową. Wydzielają także substancje, które odpowiadają za poprawną pracę innych narządów – w tym witaminę D wzmacniającą układ kostny oraz erytropoetynę, hormon pobudzający szpik kostny do produkcji erytrocytów.

Zobacz także: Urolog: lekarz specjalista od chorób układu moczowo-płciowego

Choroby (zapalenie, zakażenie) układu moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego powstaje w wyniku zakażenia układu moczowego bakteriami. Zakażenia tego układu częściej zdarzają się kobietom niż mężczyznom ze względu na zróżnicowaną budowę anatomiczną. Dotyczą one zwłaszcza tych kobiet, które są aktywne seksualnie lub przechodzą menopauzę.

Zapalenie pęcherza objawia się zazwyczaj w podobny sposób w każdym przypadku. Odczuwane jest pieczenie podczas oddawania moczu i pojawia się skąpomocz mimo silnego uczucia zbliżającej się mikcji. Najczęściej powodowane jest to obecnością w organizmie bakterii Escherichia coli, która może dojść do pęcherza przez krótką cewkę. Czasami zapalenie może jednak wystąpić bezobjawowo i zostać wykryte dopiero przy badaniu moczu.

Skuteczną metodą leczenia są antybiotyki, dlatego jeżeli ból nie ustępuje, a parametry w wynikach badań są zaburzone, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Należy się zbadać zwłaszcza po zabiegach operacyjnych i intensywnych okresach życia seksualnego. Do chorób układu moczowego mogą prowadzić również cukrzyca i czynniki dziedziczne, dlatego w tych przypadkach należy regularnie badać mocz.

Zakażenie układu moczowego u dzieci objawia się w podobny sposób jak u dorosłych. Może również spowodować zmianę barwy moczu lub jego zmętnienie. W przypadku bardzo małych dzieci o zapaleniu układu moczowego może świadczyć zmieniony, brzydki zapach z pieluszek. Jeżeli infekcje powtarzają się, mogą być spowodowane trwałymi wadami układu moczowego. Poza wizytą u lekarza specjalisty należy pić dużo wody o obniżonej zawartości sodu.

Kamica moczowa (nerkowa lub moczowodowa) może mieć wiele przyczyn w zależności od rodzaju. Kamica cystynowa jest efektem wady wrodzonej, a 3 pozostałe: fosforanowa, moczanowa i szczawianowa, powstają w wyniku błędów w codziennym żywieniu. Kiedy nerki nie radzą sobie z filtracją krwi, dochodzi do tworzenia się złogów. Zatykają one ujście moczu z nerki, blokując jego przepływ. Zalegający w nerce mocz napiera pod dużym ciśnieniem na przeszkodę w postaci kamienia, powodując ból, a także zakażenie, które może doprowadzić nawet do trwałego uszkodzenia nerki.

Ból objawia się w postaci kolki; po uderzeniu w lędźwie nasila się. Oddawanie moczu staje się trudniejsze, a po stronie, którą dotknęła kolka, utrudniony bywa ruch nogi w przód. Ból promieniuje aż do dolnych części układu moczowego.

Zobacz także: Atak kolki nerkowej - przyczyny, sposoby zapobiegania i dieta

Kamicy sprzyjają wady wrodzone układu moczowego, nadczynność przytarczyc, przyjmowanie niektórych leków sterydowych, ograniczenie podaży płynów oraz zła dieta. Zdarza się, że kamień można „urodzić” drogą naturalną, jednak często wymagane jest operacyjne rozbicie i usunięcie złogu. Konieczna bywa także terapia antybiotykowa.