Oprócz pozytywnych emocji, ciąży często towarzyszą także te negatywne. Jednym z takich negatywnych stanów emocjonalnych jest lęk, czyli poczucie zagrożenia, napięcia i niepokoju niespowodowane żadną konkretną przyczyną. Ciężarna nieustannie przewiduje nadchodzące zagrożenie, nawet gdy jego nadejście jest bardzo wątpliwe. Jeżeli jakiś problem rzeczywiście się pojawi, jej obawy są wyolbrzymione. Lęk należy odróżniać od strachu, który towarzyszy rzeczywistym zagrożeniom.

Objawy tokofobii

Lęk przed porodem bywa różnie definiowany, jednak niezależnie od definicji, objawia się zazwyczaj w podobny sposób. Towarzyszą mu najczęściej:

• nasilenie nudności i wymiotów;
  
• przedłużona nieobecność w pracy z powodu chorób;
  
• częstsze wizyty u położnika, zwłaszcza wynikające z stanów lękowych przed porodem;
  
• koszmary;
  
• dolegliwości fizyczne;
  
• trudności w koncentracji na pracy i zajęciach domowych.
  

Przyczyny lęku przed porodem naturalnym

Wyróżnia się trzy rodzaje tokofobii:

• tokofobia pierwotna – dotyczy kobiet, które nigdy nie były w ciąży. Lęk mogą u nich wywoływać negatywne wyobrażenia na temat przebiegu ciąży i porodu lub późniejszego bycia rodzicem;
  
• tokofobia wtórna – jest związana z traumatycznymi doświadczeniami z okresu poprzedniej ciąży lub porodu siłami natury. Takim doświadczeniem może być np. cesarskie cięcie;
  
• tokofobia jako objaw depresji – charakteryzuje się obsesyjnym przekonaniem ciężarnej, że nie jest w stanie urodzić dziecka lub umrze podczas porodu.
  

Ryzyko wystąpienia lęku przed porodem jest najwyższe u kobiet gorzej wykształconych i niezamężnych, niemieszkających z ojcem dziecka lub gdy nie mają z nim dobrych relacji. Stanom lękowym w ciąży sprzyja też brak wsparcia ze strony najbliższych, młody wiek matki, brak pracy lub niskie dochody przyszłych rodziców. U niektórych ciężarnych lęk przed bólem porodowym jest związany z ogólnym lękiem przed bólem, występującym nie tylko w ciąży. Stany lękowe mogą też być spowodowane trudnościami z akceptacją ciąży i rodzicielstwa.

Wpływ tokofobii na płód, poród i późniejsze życie dziecka

Stan psychiczny matki ma duży wpływ na rozwój płodu, przebieg porodu i przystosowanie do nowej sytuacji po porodzie. Wysoki poziom stresu i lęku u ciężarnych może przyczyniać się do poronienia, przedwczesnego lub opóźnionego porodu, zaburzeń i opóźnień rozwoju płodu. Obawiające się trudnego do zniesienia bólu ciężarne często domagają się nie zawsze koniecznego znieczulenia i większych dawek środków przeciwbólowych. Innym sposobem na uniknięcie porodu ma być cesarskie cięcie, którego chcą nawet wtedy, gdy nie jest ono wskazane. 

Zobacz także: Poród naturalny czy cesarka - wskazania, przeciwwskazania i różnice

Lęk może też powodować silniejsze, nieproporcjonalne reakcje na ból już w trakcie samego porodu. Często wiąże się z tym dłuższy czas porodu i wysokie ryzyko nagłego cesarskiego cięcia. Znacznie częściej konieczne jest też podanie znieczulenia zewnątrzoponowego i planowane cesarskie cięcie. Po porodzie lęk może przyczyniać się do problemów z karmieniem noworodka, depresji poporodowej matki i zaburzeń w rozwoju macierzyńskiego przywiązania. Zwiększone jest też ryzyko zaburzeń zachowania dziecka.

Lęki w ciąży – leczenie

Ciężarnym zmagającym się z tokofobią pomóc może przede wszystkim edukacja i psychoterapia. Edukacja polega na dokładnym poinformowaniu przyszłej matki na temat rzeczywistego ryzyka towarzyszącego ciąży i porodowi. Ma to na celu urealnienie jej oczekiwań wobec momentu, którego tak bardzo się boi. Ponadto strategie edukacyjne często obejmują naukę kontroli bólu.

Celem psychoterapii jest utwierdzenie ciężarnej w przekonaniu, że jest w stanie efektywnie wykorzystać poznane techniki i że potrafi podołać trudom związanym z porodem i macierzyństwem. Psychoterapia jest szczególnie ważna dla kobiet ze skłonnościami do lęku i depresji. Może ona też pomóc ciężarnym, u których tokofobia jest spowodowana zapomnianymi już doświadczeniami z przeszłości. Uświadomienie sobie przyczyny złego samopoczucia często prowadzi do przezwyciężenia lęku. Jeżeli ciężarna już wcześniej wykazywała skłonności do lęku, warto poszukać pomocy psychoterapeuty już na początku ciąży. Kobieta już na pierwszych jej etapach często koncentruje się na porodzie i macierzyństwie, zamiast na codziennych aktywnościach.

W profilaktyce lęku przed porodem istotnym czynnikiem jest także wsparcie ze strony partnera i rodziny. Obecność najbliższych zwiększa poczucie bezpieczeństwa i pomaga także tym kobietom, które mają wysokie predyspozycje do wpadania w stres i reagowania na nowe sytuacje lękiem.

Zaświadczenie o tokofobii

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne dopuszcza wykonanie cesarskiego cięcia z powodu zaburzeń lękowych. W takich sytuacjach konieczne jest specjalne zaświadczenie, wystawione przez lekarza psychiatrę. Wydaje się je ciężarnej, gdy istnieje ryzyko, że lęk może uniemożliwić jej współpracę z personelem medycznym podczas porodu.