System to pojęcie wywodzące się z języka starogreckiego, gdzie systema oznaczała rzecz złożoną, przedmiot stanowiący większą, spójną całość. Zgodnie z teorią systemów wykorzystywaną w wielu dziedzinach nauki zmiana w jednej części systemu wpływa na jego pozostałe elementy. Teza ta znalazła zastosowanie także w psychoterapii.

Na czym polega terapia systemowa?

Terapia systemowa to nurt terapeutyczny traktujący rodzinę jako system, w którym interakcje pomiędzy bliskimi znajdują odzwierciedlenie w ich indywidualnych problemach. W związku z tym w działaniach psychoterapeutycznych uczestniczy nie jedna, zmagająca się z określonymi trudnościami osoba, ale też wszyscy ludzie z jej najbliższego otoczenia. Zazwyczaj „pacjentem” jest rodzina, choć metody psychoterapii systemowej mają zastosowanie także w przypadku małżeństw i związków partnerskich.

Uzdrowienie jednej osoby jest niemożliwe bez naprawy całego systemu. Jednocześnie problemy jednostki wpływają na funkcjonowanie jej otoczenia. Interakcji pomiędzy elementami systemu nie należy bowiem rozpatrywać w sposób linearny (przyczynowo-skutkowy), lecz cyrkularny. Dynamika rodzinnych relacji ma charakter sprzężenia zwrotnego. Określone zachowanie danej osoby oddziałuje na wszystkie pozostałe, a jednocześnie ich reakcje modyfikują to zachowanie. Nie sposób przy tym dociec, co stało się początkiem trudności i nie jest to celem terapii systemowej.

Jakie problemy może rozwiązać systemowa terapia rodzin?

Terapię systemową zaleca się w przypadku zgłoszenia problemów jednej osoby lub wówczas, gdy cała rodzina przeżywa kryzys. Ten nurt pracy terapeutycznej skuteczny jest w przypadku:

• problemów wychowawczych lub zaburzeń zachowania u dzieci (np. ADHD);

• zaburzeń psychicznych (np. depresji, nerwicy, anoreksji, uzależnienia) u jednego z członków rodziny;

• trudnych sytuacji zakłócających funkcjonowanie rodziny (narodzin dziecka, rozwodu, przewlekłej choroby, śmierci).

Terapia systemowa jest także formą terapii par i może posłużyć rozwiązaniu małżeńskich konfliktów, a nawet uchronić związek przed rozpadem.

Cele psychoterapii systemowej

Konkretne cele działań terapeutycznych wyznacza problem zgłoszony przez pacjenta. Działania te zmierzają zwykle do zmiany niekorzystnych wzorców interakcji pomiędzy krewnymi na prawidłowe sposoby komunikacji. Powiązane systemem jednostki uczą się wyrażać swoje emocje, poznają techniki, dzięki którym można w konstruktywny sposób rozwiązywać konflikty.

Istotnym elementem terapii często okazuje się wyznaczenie granic – określenie reguł funkcjonowania w rodzinie i ustalenie ról jej członków. Psychoterapia systemowa nie koncentruje się na zaburzeniach czy deficytach, lecz kładzie nacisk na szukanie użytecznych rozwiązań. Kluczowe jest dotarcie do tego, jakich zmian dokonać może każda z osób żyjących w systemie, by zaczął on prawidłowo funkcjonować.

Metody terapii systemowej

Istnieje wiele szkół terapeutycznych zainspirowanych podejściem systemowym, w związku z czym sięgają one do rozmaitych metod działania. Przykładowo narzędziem terapii może stać się genogram, czyli rodzaj drzewa genealogicznego rodziny, które ilustruje relacje pomiędzy krewnymi, przedstawia wzorce przekazywane jej członkom z pokolenia na pokolenie. Inną metodą jest eksternalizacja, w której zgłoszony problem wyodrębnia się jako osobny byt będący elementem systemu, co pozwala spojrzeć na niego z innej perspektywy. Niekiedy już sama refleksja, jaka pojawia się podczas terapii, staje się przyczynkiem do zmiany funkcjonowania rodziny. Zazwyczaj jej członkowie otrzymują „zadania domowe” i pomiędzy sesjami terapeutycznymi praktykują nowe techniki rozwiązywania problemów.

Na czym polega rola terapeuty systemowego?

Psychoterapeuta systemowy nie występuje w roli eksperta, którego rolą jest przekazanie pacjentom określonej wiedzy. Pełni on funkcję moderatora, zachowując przy tym bezstronność. Nie szuka prawdy obiektywnej, nie ocenia postaw ani zachowań członków systemu, jedynie zadaje pytania, obserwuje panujące w rodzinie relacje i pomaga je dostrzec pacjentom. Sesje zwykle prowadzone są przez dwóch terapeutów, co ułatwia im zachowanie neutralności i odpowiedniego dystansu do zgłaszanych problemów.

Ile trwa terapia systemowa?

Terapia systemowa nie wymaga zwykle więcej niż dwóch lat pracy, a często zamyka się w kilku sesjach. Spotkania trwają dłużej niż w standardowej terapii, bo półtorej godziny, ale nie powinny odbywać się częściej niż co 2–4 tygodnie, aby pomiędzy sesjami rodzina miała czas na wdrożenie ustalonych zmian.

Efekty terapii systemowej

Uzdrowienie systemu pozwala na rozwiązanie zgłoszonego problemu, a jednocześnie służy wzmocnieniu więzi rodzinnych. Konsekwencją terapii systemowej jest lepsza komunikacja pomiędzy członkami rodziny oraz poprawa jakości życia każdego z nich. Lepsze funkcjonowanie wśród bliskich przekłada się na wyższą satysfakcję z życia, a także wzmacnia jednostki w ich dążeniu do samorealizacji.

Zobacz także: Zespół stresu pourazowego u dziecka - jak postępować?

Bibliografia:

1. I. Goldenberg H. Goldenberg, Terapia rodzin, Kraków 2006.

2. B. de Barbaro, Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, Kraków 1999.

3. S. Chrząstowski, Nie tylko schemat. Praktyka systemowej terapii rodzin, Warszawa 2014.