Sztuczne oko to potoczna nazwa protezy, którą stosuje się po usunięciu gałki ocznej. Jedynie nieliczne, bardzo drogie przyrządy pozwalają na odtworzenie w ograniczonym stopniu widzenia. Większość z nich pozostaje nadal na etapie badań i nie jest dopuszczona do regularnego obrotu.

Sztuczne oko – powody protezowania gałki ocznej

Sama utrata wzroku nie powoduje zwykle konieczności protezowania oka. Podstawowymi przyczynami nieodwracalnej ślepoty są w warunkach polskich jaskra, związane z wiekiem zwyrodnienie plamki żółtej oraz powikłania cukrzycy. Częstym, choć na szczęście dającym się doskonale leczyć, powodem utraty wzroku nadal jeszcze jest zaćma – w tym wypadku wystarczy jednak usunięcie zmętniałej soczewki oka i wszczepienie soczewki sztucznej, by przywrócić choremu zdolność widzenia.

Żadna z opisanych powyżej chorób nie powoduje utraty gałki ocznej. Przyczyną usunięcia oka i konieczności zastosowania protezy (sztucznego oka) są najczęściej:

• nowotwory złośliwe (np. czerniak złośliwy),
  
• urazy naruszające poważnie strukturę gałki,
  
• infekcje bakteryjne lub grzybicze prowadzące do zapalenia wnętrza gałki ocznej,
  
• stany zanikowe oka.

W zależności od stanu miejscowego wykonuje się całkowite usunięcie gałki ocznej (enukleację) lub zabieg oszczędzający – obejmujący głównie uszkodzone struktury wewnętrznych (tzw. ewiscerację oka). W tym drugim przypadku udaje się zwykle uratować (przynajmniej częściowo) zewnętrzne struktury gałki ocznej.

Polecamy: Choroby oczu – astygmatyzm, jaskra i zaćma

Zobaczcie film, z którego dowiecie się, jakie funkcje pełni ludzkie oko:

Sztuczne oko – jak wygląda i kiedy można stosować?

Sztuczne oko to najczęściej element imitujący przednią część gałki ocznej. Może mieć ona charakter epiprotezy – dostosowanej kształtem do pozostawionych elementów oka (lub wszczepionego w miejsce gałki implantu wypełniającego przestrzeń) i opierającej się o nie – albo protezy. W tym wypadku odpowiednio uformowany materiał (plastik lub szkło) ma punkty podparcia głównie na krawędziach oczodołu i jego tkankach miękkich. Przytrzymywany jest dodatkowo przez powieki.

Proteza wykonywana jest indywidualnie i dostosowywana do potrzeb pacjenta pod względem wielkości i kształtu. Dobiera się ją także tak, by zbliżona była wyglądem do drugiego oka – m.in. do koloru i wielkości jego tęczówki.

Sztuczne oko stosuje się u chorych już we wczesnym okresie operacyjnym – wtedy głównym celem jest ochrona oczodołu, a zastosowana proteza ma charakter prowizoryczny. Po pewnym czasie przygotowuje się dla chorego tzw. protezę przejściową, a po pełnym wygojeniu oczodołu i jego struktur – ostateczną.

Sztuczne oko – funkcja kosmetyczna

Sztuczne oko to element, który – choć nie przywraca wzroku – ułatwia funkcjonowanie w otoczeniu innych ludzi. Chory z protezą wygląda naturalnie, nie przeżywa stresu związanego ze swoim nietypowym wyglądem, co jest szczególnie istotną kwestią, np. w środowisku dzieci czy osób prowadzących działalność publiczną.

Ruchy powiek są przy stosowaniu protezy zupełnie naturalne. Jedynie uważni obserwatorzy są w stanie dostrzec, że sztuczne oko nie porusza się tak jak drugie lub że źrenica nie reaguje na światło.

Zobacz także, na czym polega laserowa korekcja wzroku:

Sztuczne oko – funkcja ochronna

Niezwykle ważną rolą sztucznego oka jest ochrona tkanek oczodołu i aparatu pomocniczego gałki ocznej (o ile został zachowany). Gdy pacjent nie nosi protezy, znajdujące się wewnątrz oczodołu struktury narażone są na uraz mechaniczny. Łatwiej również ulegają zakażeniom, które są niebezpieczne ze względu na bliskość ośrodkowego układu nerwowego i możliwość szerzenia się infekcji w tym kierunku. Istotne jest też zachowanie naturalnego położenia i ruchomości powiek, dzięki czemu nie dochodzi do ich włóknienia i bliznowacenia, a aparat pomocniczy (układ łzowy, gruczoły śluzowe i łojowe) może działać prawidłowo.

Sztuczne oko spełnia funkcję ochronną, ale samo również wymaga czynności pielęgnacyjnych, które dobrze przygotowany, zdolny do samoobsługi pacjent może wykonywać bez żadnej pomocy. Protezę nosi się zwykle tylko w ciągu dnia. Wyjąwszy sztuczne oko na noc, należy je wyczyścić. Jeśli robi się to prawidłowo, nie powoduje ono żadnych reakcji alergicznych czy innych odczynów tkankowych, tym bardziej że jest wykonane z materiałów biologicznie obojętnych.

Sztuczne oko dla niewidomych

Sztuczne oko u osób całkowicie niewidomych powinno umożliwić im widzenie. Niestety, nieliczne urządzenia bioniczne są stosowane w bardzo niewielkim zakresie. Nie wszystkie zostały dopuszczone do obrotu, bo często znajdują się jeszcze w fazie rozwoju technicznego lub testów klinicznych. Choć w protezach tego typu wykorzystuje się najnowsze zdobycze mikroelektroniki oraz wiedzę na temat działania układu nerwowego i ośrodków wzrokowych, to uzyskany efekt jest bardzo ograniczony. Sztuczne oko, niezależnie od producenta i przyjętej techniki przekazywania impulsów, zapewnia obecnie bardzo niską rozdzielczość widzenia. Sięga ona jedynie kilkudziesięciu punktów. Większość chorych po dłuższym treningu ma poczucie światła, a część z nich rozpoznaje, z której strony znajduje się jego źródło. Niewielka grupa zoperowanych pacjentów może wykorzystywać sztuczne oko do praktycznie użytecznych czynności (rozpoznawanie sylwetki człowieka z odległości kilku metrów albo czytanie pojedynczej litery, wypełniającej kartkę formatu A4). Koszt jednego urządzenia, zabiegu i rehabilitacji osiąga w obecnie wartość kilkuset tysięcy złotych.