Reakcja na stres determinowana jest m.in. cechami osobowości, kondycją zdrowotną, dotychczasowym doświadczeniem życiowym, zdolnością przystosowania się do otoczenia, umiejętnością redukowania konfliktów i odpornością psychiczną. Stresory postrzegane są jako: sytuacje trudne, niebezpieczne, zagrażające, przekraczające aktualne możliwości jednostki, nowe, wymagające adaptacji i będące wyzwaniem.

Co to jest stres?

Stres to reakcja organizmu w postaci mobilizacji energii do pokonywania różnorodnych przeszkód, barier i wymagań. Zakłada on interakcję organizmu i jego otoczenia. Jest stanem bardziej ekstremalnym niż stany normalne, do których człowiek przywykł. Wymaga obecności zagrożenia dla organizmu, przeszkody w działaniu. Stres pociąga za sobą skutki zdrowotne, emocjonalne i behawioralne.

Fazy stresu

Wyróżnia się trzy fazy stresu:

1. alarmowa – początkowa faza, reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu konfrontacji z nową sytuacji, wyróżnia się jej dwie fazy: szoku (jednostka doświadcza swojej niekompetencji w zakresie radzenia sobie z nową sytuacją) oraz przeciwdziałania szokowi (jednostka podejmuje wysiłki obronne, stosuje strategie postępowania w nowej sytuacji i ocenia, które z nich są najskuteczniejsze);
   
2. przystosowania – organizm nauczył się już skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem;
   
3. wyczerpania – jeśli sytuacja stresowa nadal trwa, towarzyszą temu rosnące emocje i frustracja; osoba osiąga punkt, w którym traci wytworzoną odporność na stresor i zaczyna przejawiać zachowania destruktywne; zasoby obronne organizmu są na wyczerpaniu; dochodzi do rozstroju organizmu.

Stres - objawy

Objawy silnego stresu przejawią się w:

• reakcjach fizjologicznych – spadek odporności, nadwrażliwość na bodźce, wzrost wydzielania adrenaliny i noradrenaliny, dreszcze, pokrzywka, wzrost krzepliwości krwi, zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, brak apetytu, objadanie się, ból brzucha, biegunka, zaparcia), zaburzenia ze strony układu ruchu (bóle krzyża, sztywność karku, ból głowy, migrena, bóle mięśniowe, zapalenie stawów), zaburzenia ze strony układu krążenia (ból w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca, podwyższone ciśnienie krwi, zawał serca, wylew), zaburzenia ze strony układu oddechowego (przyspieszony i spłycony oddech, zaostrzenie przebiegu POCHP);
  
• reakcjach emocjonalnych i zachowaniu – strach, lęk, frustracja, nieufność, drażliwość, niecierpliwość, uczucie beznadziejności, obniżenie poczucia własnej wartości, chwiejność emocjonalna, pesymizm, płaczliwość, uczucie zmęczenia, złość, nieuzasadniona agresja, impulsywność, wybuchowość, jąkanie się, milczenie lub gadatliwość, szybkie tempo mówienia, narzekanie, zaburzenia snu, tiki nerwowe, zgrzytanie zębami, silne pobudzenie lub chłód emocjonalny;
  
• reakcjach intelektualnych – zaburzenia koncentracji, pamięci, koordynacji, podejmowania decyzji i procesów poznawczych (spostrzegania, uwagi), poczucie bezsilności, uczucie pustki w głowie, przyćmienie świadomości, nieracjonalność myślenia, obniżona efektywność i tempo pracy, zwolniony refleks, zaburzenia wartościowania, zawężenie pola świadomości.

Zobacz nasz film i poznaj proste ćwiczenia, które szybko uwolnią cię od napięcia i stresu

Skutki stresu

Stres w umiarkowanym nasileniu może zmotywować człowieka do działania, jednakże w przypadku intensywnego, długotrwałego działania staje się przyczyną rozstroju zdrowotnego. Skutki stresu mogą być:

• natychmiastowe – krótkotrwałe i zazwyczaj odwracalne, mogą powodować pewne dolegliwości, a w przypadku częstego powtarzania przejść w stan chorobowy, m.in. zaciśnięte szczęki, napięte mięśnie szyi, ściągnięte mięśnie mimiczne, nerwowe ruchy, przyspieszone tętno, zaczerwienienie skóry, pocenie się;
  
• długotrwałe – rozwijają się, gdy stres jest umiarkowany i długotrwały, co prowadzi do wyczerpania zasobów organizmu i skutkuje m.in. podwyższeniem poziomu cholesterolu, zaburzeniami miesiączkowania, obniżeniem odporności, zaburzeniami snu, problemami z koncentracją i chorobami układu krążenia.

Radzenie sobie ze stresem

Najczęściej przywoływaną koncepcją zwalczania stresu jest teoria stresu Endlera i Parkera. Style radzenia sobie w trudnej sytuacji to:

Co jest dobre na stres?

Stres mogą zmniejszyć: odpoczynek, aktywność fizyczna, zdrowy sen, wizualizacja, afirmacja, ćwiczenie uczące dystansowania się do natłoku swoich myśli, pozytywne myślenie, przekształcanie, joga, medytacja, techniki relaksacyjne (np. metodą Jacobsona lub Schultza), muzykoterapia, aromaterapia, relaksacja oddechowa, technika Alexandra, terapia tańcem i ruchem.

Bibliografia:

1. Dąbska O., Wołoszynek E., Kowalczyk A., Kozłowska E., Sposoby radzenia sobie ze stresem – badanie ankietowe studentów wybranych szkół wyższych z Lublina, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne”, 2017, 26(1), s. 27–34.

2. Dugiel G., Tustanowska B., Kęcka K., Jasińska M., Przegląd teorii stresu, „Acta Scientifica Academiae Ostroviensis”, 2012, 1, s. 47–70.

3. Endler N.S., Norman S., Stress, anxiety and coping: The multidimensional interaction model, „Canadian Psychology”, 1997, 38(3), s. 136–153.

4. Konczanin J., SPOSOBY NA STRES. Poradnik dla pracownika, Warszawa, Państwowa Inspekcja Pracy, 2015.

5. Schröder J.P., Blank R., Zarządzanie stresem. Jak rozpoznawać sytuacje stresowe i im przeciwdziałać, Warszawa, Wydawnictwo Edu, 2008.

6. Jędrzejczyk J.K., Podstawy zwalczania stresu, Poznań, Wydawnictwo Złote Myśli, 2004.

7. Karapuda Z., Stres – wróg czy przyjaciel, Lublin, Klub Libenter.pl, 2009.