Powiększone węzły chłonne (czyli te o średnicy powyżej 1 cm) pojawiają się najczęściej w przebiegu ostrych chorób infekcyjnych (bakteryjnych i wirusowych) oraz w procesach nowotworowych. Część z nich można wówczas rozpoznać podczas badania palpacyjnego.

Czym są węzły chłonne i gdzie występują?

Węzłem chłonnym (limfatycznym) nazywamy skupisko tkanki chłonnej, otoczone torebką łącznotkankową, wewnątrz którego znajdują się limfocyty (krwinki białe odpowiedzialne za produkcję przeciwciał oraz neutralizację niewłaściwych komórek) i komórki żerne (zdolne do fagocytozy – monocyty). Węzły chłonne znajdują się na przebiegu naczyń limfatycznych. Głównym ich zadaniem jest filtracja przepływającej przez nie limfy (chłonki) oraz udział w produkcji przeciwciał. Węzły chłonne należą do układu odpornościowego, inaczej nazywanego immunologicznym, którego nadrzędną funkcją jest obrona organizmu przed różnorodnymi chorobami. Dzięki niemu likwidowane są komórki nowotworowe powstające w organizmie lub patogeny i substancje toksyczne do niego wnikające. W węzłach chłonnych eliminowane są nieprawidłowe komórki lub szkodliwe patogeny, dzięki czemu wypływająca z nich limfa jest oczyszczona z niebezpiecznych elementów. Podczas tego procesu węzły chłonne ulegają powiększeniu. Przewlekłe stany zapalne prowadzić mogą także do ich włóknienia.

Węzły chłonne znajdują się w całym organizmie człowieka. Podzielić je można na węzły powierzchowne oraz głębokie. Największe są węzły: potyliczne, podżuchwowe, szyjne, pachowe, pachwinowe oraz podkolanowe. Istnieje chirurgiczna klasyfikacja węzłów chłonnych głowy i szyi, w której podzielono je na 7 głównych grup. Są to węzły: chłonne podbródkowe; podżuchwowe; szyjne (górne, środkowe i dolne); nadobojczykowe przyśrodkowe; nadobojczykowe boczne; tylnego trójkąta szyi; szyjne przednie; zagardłowe; zarylcowe; przyusznicze; policzkowo-twarzowe oraz potyliczne.

Dlaczego może dojść do powiększenia węzłów chłonnych na głowie?

Zwiększenie średnicy węzła chłonnego powyżej 1 cm może być wynikiem wzrostu liczby limfocytów lub innych komórek zapalnych. Uogólnione powiększenie węzłów chłonnych zwykle jest objawem choroby układowej, np. chłoniaka; natomiast ograniczone wskazuje na proces toczący się miejscowo.

Węzły chłonne na głowie zlokalizowane są przede wszystkim w okolicy potylicznej, czyli na tylnej, dolnej części sklepienia czaszki.

Do przyczyn powiększenia węzłów chłonnych głowy należą:

• choroby bakteryjne, np. gruźlica, zapalenia gronkowcowe i paciorkowcowe, takie jak angina (szczególnie u dzieci)
• choroby wirusowe, np. mononukleoza zakaźna, cytomegalia, HIV, wirus ospy wietrznej i półpaśca, różyczka
• nowotwory układu chłonnego, głównie chłoniak Hodgkina, chłoniaki nieziarnicze, ostre białaczki limfoblastyczne
• przerzuty nowotworów złośliwych, takich jak rak dna jamy ustnej, języka, skóry, wargi, żuchwy, zatok obocznych nosa, jamy nosowej, krtani, przełyku, gruczołów ślinowych
• toksoplazmoza
• choroba kociego pazura
• choroby reumatyczne (autoimmunologiczne), jak np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjögrena
• miejscowe stany zapalne, np. po bezpośrednim urazie głowy.

Na czym polega diagnostyka powiększonych węzłów chłonnych głowy?

Podstawowym postępowaniem w ocenie powiększenia węzłów chłonnych jest badanie palpacyjne. Ocenia się wówczas:

• konsystencję – twarde węzły chłonne zwykle występują w przebiegu chorób nowotworowych, białaczek oraz chłoniaków, miękkie natomiast w ostrych stanach zapalnych oraz gruźlicy
• przesuwalność palpacyjna względem otaczających tkanek – utrata tej zdolności sugerować może proces nowotworowy lub przewlekły stan zapalny
• bolesność – tkliwe węzły chłonne charakterystyczne są dla ostrych chorób zapalnych, natomiast niebolesne dla chorób nowotworowych.

Następnie zwykle wykonywane są badania obrazowe (ultrasonografia, rentgen, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny lub scyntygrafia). W celu postawienia ostatecznego rozpoznania przyczyny powiększenia węzła chłonnego wykonywana jest na nim biopsja aspiracyjna cienkoigłowa.

Zobacz film: Budowa i funkcje układu immunologicznego

Bibliografia:

1. Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2016.