Pioruny to wyładowanie energii elektrostatycznej, które towarzyszy burzy. W większości przypadków ma miejsce w chmurach, jedynie 10% wyładowań dosięga powierzchni ziemi. Zjawisko to jest bardzo niebezpieczne, może być przyczyną pożarów, zniszczenia budynków i uszkodzenia instalacji elektrycznych. Porażenie piorunem człowieka to groźny wypadek, który może spowodować oparzenia, uszkodzenie tkanki nerwowej i śmierć.
Porażenie piorunem – jak dochodzi do wypadku?
Porażenie piorunem najczęściej zdarza się na rozległym, otwartym terenie oraz w pobliżu wody lub w górach. Należy pamiętać, że pioruny wyprzedzają burzę, dlatego do niebezpiecznego wyładowania elektrycznego może dojść już na chwilę przed pojawieniem się chmur, deszczu i grzmotów. Osoby, które znajdują się na zewnątrz, powinny jak najszybciej znaleźć bezpieczną kryjówkę i nie opuszczać jej jeszcze przez 30 minut po ustaniu burzy.
Około 10% wyładowań elektrycznych podczas burzy dociera do ziemi. Prąd, który się wówczas wytwarza, ma napięcie osiągające nawet 100 milionów V. Wyzwolonej energii towarzyszy także bardzo wysoka temperatura. Znane są 4 mechanizmy, które powodują, że dochodzi do porażenia piorunem człowieka:
- poprzez wytworzenie napięcia krokowego, które rozchodzi się po ziemi po uderzeniu w znajdujący się w pobliżu obiekt,
- przeskok napięcia z uderzonego obiektu na człowieka, który znajduje się bardzo blisko, np. z drzewa, pod którym znalazło się schronienie,
- dotknięcie obiektu, który został uderzony piorunem,
- bezpośrednie uderzenie pioruna w człowieka.
Objawy porażenia piorunem
Porażenie piorunem to bardzo szybki przepływ bardzo dużej energii elektrycznej przez ciało człowieka do podłoża. Dochodzi również do nagłego rozprężenia się powietrza atmosferycznego, przez co powstaje fala uderzeniowa (nagły wzrost ciśnienia i podmuch powietrza). Organizm poszkodowanego jest przez krótki czas poddany działaniu prądu stałego o wysokim napięciu. Objawy porażenia piorunem to:
- oparzenie termiczne,
- figury Lichtenberga (sinoczerwone, rozgałęzione wzory na skórze),
- uraz kończyn lub kręgosłupa,
- ogłuchnięcie,
- zaburzenia widzenia,
- apatia i senność lub pobudzenie,
- drgawki,
- utrata przytomności,
- zaburzenia krążenia i oddychania,
- zatrzymanie krążenia i śmierć.
Skutkiem porażenia piorunem jest uszkodzenie układu nerwowego i tkanki mózgowej, czego wynikiem są objawy neurologiczne. Może dojść również do zaburzeń poznawczych i zmiany osobowości. Częstym powikłaniem jest rozwijająca się zaćma, dlatego osoba poszkodowana powinna pozostać pod opieką okulisty jeszcze przez kilka miesięcy po wypadku.
Śmiertelność po porażeniu piorunem wynosi około 10%. W wyniku działania prądu na organizm człowieka dochodzi do depolaryzacji włókien mięśniowych i zatrzymania akcji serca. Natomiast uszkodzenie układu nerwowego skutkuje porażeniem mięśni oddechowych i zatrzymaniem oddechu. Dlatego duże znaczenie dla pomyślnego rokowania ma szybko udzielona pierwsza pomoc po porażeniu piorunem.
Zobaczcie, jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy na filmie:
Pierwsza pomoc po porażeniu piorunem
Pierwsza pomoc po porażeniu piorunem zależy od stanu poszkodowanego. Warto pamiętać, że dotykanie ofiary jest w pełni bezpieczne. Należy jednak upewnić się, że zagrożenie pogodowe minęło i w miarę możliwości przenieść pacjenta w inne miejsce. Ratownik w pierwszej kolejności powinien wezwać pogotowie ratunkowe, a następnie zbliżyć się do poszkodowanego i ustalić jego stan. Jeżeli jest nieprzytomny, trzeba udrożnić jego drogi oddechowe przez odchylenie głowy do tyłu i wysunięcie żuchwy. Następnie przez 10 sekund sprawdzać jego oddech. Jeżeli pacjent nie oddycha, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową, która polega na naprzemiennym wykonywaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechów (zgodnie z wytycznymi Polskiej Rady Resuscytacji osoba nieprzeszkolona może zrezygnować z wykonywania wdechów). Czynności prowadzi się do przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego.
Jeżeli osoba poszkodowana jest przytomna, należy pozostać z nią do chwili przyjazdu pogotowia. W miarę możliwości warto przemieścić się z nią w bezpieczne miejsce. Widoczne oparzenia lub rany można przemyć wodą i zabezpieczyć jałową gazą. Natomiast złamane kończyny trzeba unieruchomić.
Jak uchronić się przed porażeniem piorunem?
Aby uchronić się przed porażeniem piorunem, należy unikać przebywania na otwartym terenie w trakcie burzy. Jeżeli jednak jest to niemożliwe, trzeba jak najszybciej znaleźć bezpieczne schronienie, najlepiej w budynku lub samochodzie. Warto pamiętać, że nie można chować się pod drzewem, słupem, masztem lub anteną. Osoby znajdujące się w górach powinny zejść ze szczytu, a przebywające na wodzie dopłynąć do brzegu. Dla bezpieczeństwa warto pozostać w bezpiecznym miejscu jeszcze przez 30 minut po zakończeniu burzy.
Bibliografia:
1. P. Gawłowski, Porażenie prądem elektrycznym i piorunem, w: Stany nagłe u dzieci, Zakład Ratownictwa Medycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu 2018.