Poligynia (inaczej poliginia) stanowi formę poligamii, z którą często jest błędnie utożsamiana, ponieważ najczęściej to właśnie mężczyzna związany jest z wieloma kobietami. W niektórych regionach świata praktykowane są jednak także inne typy małżeństw poligamicznych. Należą do nich poliandria (związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami) i poligynandria (związek kilku kobiet z kilkoma mężczyznami). Tego rodzaju małżeństwa nie są wprawdzie usankcjonowane prawnie w żadnym z krajów, ale zezwala na nie prawo zwyczajowe w danych społecznościach.
Skala zjawiska poligynii
Przed wiekami poligynia praktykowana była w większości poznanych kultur, także wśród Słowian i innych plemion żyjących na terenie Europy. Obecnie w najbardziej liczebnych społeczeństwach dopuszczalne są wyłącznie małżeństwa monogamiczne. Kultury takie stanowią jednak zaledwie kilkanaście procent pośród setek innych, w których poligynia jest dopuszczalna na mocy prawa zwyczajowego lub cywilnego. Nie oznacza to oczywiście, że wszyscy należący do nich mężczyźni posiadają wiele żon. Większość żyje w związkach monogamicznych, ponieważ na posiadanie dużej rodziny pozwolić mogą sobie tylko najzamożniejsi obywatele o wysokim statusie społecznym.
Poligynia jest usankcjonowana prawnie w krajach, w których dominującą religią jest islam – na Bliskim Wschodzie i Afryce Północnej. W wielu azjatyckich państwach (np. w Indiach) muzułmanie mogą oficjalnie zawierać małżeństwa poligyniczne, ale nie są one legalne w przypadku przedstawicieli innych wyznań. W krajach należących do chrześcijańskiego kręgu kulturowego z doktryną religijną zgodna jest wyłącznie monogamia. Mimo to prawo zwyczajowe dopuszcza poligynię w większości państw południowoafrykańskich. W Wielkiej Brytanii i Australii uznawane są małżeństwa poligyniczne zawarte poza granicami państwa. Związki takie zakazane są w Europie (w tym w Polsce), na terenie obu Ameryk oraz Północnej Azji. Poligynia zdarza się wprawdzie w niektórych społecznościach, np. wśród mormonów, ale w świetle prawa jest ona nielegalna.
Na czym polegają małżeństwa poligyniczne?
Z założenia w małżeństwach poligynicznych wszystkie żony powinny cieszyć się takim samym zainteresowaniem (w tym seksualnym) ze strony męża, mieć jednakowe prawa i identyczny standard życia. Teoretycznie małżeństwo nie ogranicza osobistych swobód kobiet, mogą one w nie dobrowolnie wstąpić i mają możliwość z niego zrezygnować. W praktyce idee poligynii realizowane są na świecie w różny sposób.
Najczęściej spotykana jest poligynia siostrzana, w której żony jednego mężczyzny są ze sobą blisko spokrewnione. Wówczas kobiety zwykle współdziałają ze sobą, wspierają się nawzajem, a relacje z mężem układają się harmonijnie. Jeśli pomiędzy małżonkami nie ma pokrewieństwa, częściej występuje poligynia hierarchiczna, w której jedna z żon ma więcej praw od pozostałych (np. ta, która jako pierwsza urodziła syna) i często posiada nad nimi władzę. Z kolei w poligynii nierezydencjalnej (kiedy żony mają własne domy) kobiety mają z reguły więcej swobód niż te, które żyją z mężem w jednym domostwie. Zdarzają się też małżeństwa otwarte, w których żony mają prawo do kontaktów seksualnych z innymi mężczyznami. Całkowicie odmienną formą poligynii są haremy, w których prawa kobiet są mocno ograniczone.
Polecamy: Poliamoria – zasady i reguły związku poliamorycznego, kim są poliamoryści?
Kiedy pary powinny skorzystać z pomocy terapeuty? Dowiesz się tego filmu:
Korzyści płynące z poligynii i jej wady
Poligynia najprawdopodobniej rozwinęła się z powodów biologicznych i utrzymała ze względu na płynące z niej korzyści ekonomiczne, społeczne i zdrowotne. Uzasadnieniem małżeństw poligynicznych są:
- wyższe możliwości reprodukcyjne mężczyzn niż kobiet – poligynia zapewnia większą wydajność reprodukcyjną danej rodzinie;
- większe szanse na przeżycie potomstwa w trudnych warunkach przyrodniczych – dzięki poligynii mężczyzna zachowuje normalną aktywność seksualną, podczas gdy młoda matka może odzyskać siły po połogu, utrzymać laktację (ta zanika w przypadku kolejnej ciąży) i poświęcić uwagę dziecku przy wsparciu pozostałych żon;
- chwiejność równowagi płci – poligynia jest rozwiązaniem w sytuacji, gdy np. na skutek wojen dochodzi do deficytu mężczyzn.
Zaletą wielożeństwa jest fakt, że w na rzecz dobrobytu wspólnego gospodarstwa współpracuje wiele osób, co przekłada się na standard ich życia. Taka forma małżeństwa występuje najczęściej w kulturach, które nie przewidują dla kobiet żadnych ról społecznych i możliwości osobistego rozwoju. Z tego powodu status jednej z żon w dostatniej poligynii często jest dla nich bardzo atrakcyjny.
Poligynia nie jest pozbawiona wad (abstrahując nawet od tych etycznych aspektów, które mogą budzić sprzeciw w kulturze Zachodu). Mimo demokratycznych założeń małżeństwa takie są bardziej narażone na spory czy zazdrość seksualną niż związki monogamiczne. Do napięć prowadzić może także fakt, że w społeczeństwach akceptujących wielożeństwo niektórzy mężczyźni są uprzywilejowani kosztem innych. Dysproporcje te są przyczyną nieustającej konkurencji między nimi, w tym konfliktów i wojen.
Bibliografia:
- W. Wiebke, Kobieta w islamie, Warszawa 1982.
- T. Szlendak, Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa 2011.