Ostry brzuch to zespół objawów towarzyszący nagłym schorzeniom narządów jamy brzusznej. Składają się na niego: silny ból o specyficznym charakterze, napięcie mięśni powłok jamy brzusznej, niekiedy też wzdęcie, niedrożność jelit. W ciężkich przypadkach dochodzi do wstrząsu i zagrożenia życia.

Ostry ból brzucha a ostry brzuch

Rozróżnienie tych dwóch pojęć jest niezbędne dla prawidłowego zrozumienia stanu chorego. Ostry ból brzucha może pojawiać się jako objaw izolowany lub z innymi symptomami, w przebiegu banalnych dolegliwości lub przewlekłych, rozpoznanych wcześniej schorzeń.

Ostry brzuch to określenie opisujące ciężkie, postępujące zmiany o charakterze zapalnym w obrębie jamy brzusznej, które mogą uogólniać się, prowadzić do ciężkich zaburzeń funkcjonowania organizmu, a nawet śmierci.

Przyczyny ostrego bólu brzucha

Przyczynami ostrego bólu brzucha są m.in.:

• kolka nerkowa,

• choroby pęcherzyka żółciowego,

• zapalenie pęcherza,

• ciężkie zaparcia,

• zespół przedmiesiączkowy lub menstruacja,

• zapalenie przydatków,

• ciężkie nieżyty żołądkowo-jelitowe,

• nerwobóle.

Zwykle ostre bóle brzucha pojawiają się napadowo i ustępują albo znacząco zmniejszają swoje natężenie po podaniu leków rozkurczowych lub przeciwbólowych. Jeśli ich natężenie rośnie albo w krótkich odstępach czasu pojawiają się kolejne napady bólowe, może to świadczyć o zaostrzaniu się procesu chorobowego, a nawet o rozwijaniu się zespołu ostrego brzucha.

Ostry ból brzucha (zwłaszcza w nadbrzuszu albo w górnej części okolicy lędźwiowej) może być też objawem niektórych postaci zawału mięśnia sercowego (obejmujących ścianę tylną lub dolną). W takich sytuacjach mówi się o tzw. postaci brzusznej zawału.

Ostry ból brzucha u dziecka

Ostry ból brzucha u dziecka spowodowany jest najczęściej przez kolkę jelitową. Jej przyczyną są zaburzenia perystaltyki jelit i trawienia mleka, preparatów mlekozastępczych czy pożywienia. W niektórych przypadkach wiąże się to bezpośrednio z nietolerancją danej substancji (np. laktozy, glutenu), w innych stanowi przejściowe zaburzenie, które z czasem ustępuje.

Ostrego bólu brzucha u dziecka nie można automatycznie utożsamiać z kolką – przyczyną może być dowolne inne schorzenie, które czasem wymaga interwencji lekarza.

Przyczyny ostrego brzucha

Przyczynami powstania zespołu ostrego brzucha są liczne schorzenia dotyczące przewodu pokarmowego, układu rozrodczego, wydalniczego czy krwionośnego. Do częstych powodów zalicza się:

• zapalenie wyrostka robaczkowego,

• zapalenie pęcherzyka żółciowego,

• perforację żołądka,

• zapalenie trzustki,

• krwawienie do jamy brzusznej (na przykład z pękniętej ciąży pozamacicznej),

• mechaniczną niedrożność jelit,

• zator tętnicy krezkowej, nerkowej czy śledzionowej,

• powikłania choroby nowotworowej.

Ostry brzuch często towarzyszy urazom – zarówno penetrującym (np. po ciosie nożem), jak i tępym (tu typowe są uszkodzenia narządów miąższowych – wątroby, śledziony czy nerek).

Podstawowe objawy ostrego brzucha

Zespół ostrego brzucha najczęściej poprzedzają objawy o ograniczonym zakresie. Chory może w początkowej fazie schorzenia cierpieć z powodu bólu brzucha (np. w podbrzuszu czy w prawym podżebrzu), mieć nudności, wymioty, zaparcie lub – przeciwnie – wolne stolce.

W niektórych schorzeniach początek jest nagły, a pojawiający się nieoczekiwanie, przeszywający ból opisywany jest jako nagłe uderzenie czy pchnięcie nożem. Tak dzieje się np. przy perforacji żołądka, gdy do jamy otrzewnej wlewa się nagle zakwaszona treść pokarmowa, albo przy krwawieniu do jamy otrzewnej.

Rozwijający się zespół ostrego brzucha powoduje narastanie bólu. Chory przyjmuje zwykle pozycję zmniejszającą jego natężenie – kładzie się na boku z podkurczonymi kończynami. Każdy ruch wywołuje ból, podobnie jak kaszel czy kichanie. Tętno przyspiesza, a ciśnienie tętnicze obniża się. Brzuch jest twardy, napięty, może być wzdęty. Po początkowej fazie pobudzenia ruchów jelit i kruczeniach dochodzi do zahamowania perystaltyki.

Jak działa układ pokarmowy? Dowiesz się tego z filmu:

Wraz z pogłębiającymi się objawami brzusznymi pojawiają się ogólnoustrojowe niepokojące oznaki świadczące o wstrząsie: omdlenia, bladość skóry, obfity pot, zaburzenia świadomości, a w krańcowych przypadkach nawet zatrzymanie krążenia.

Leczenie ostrego brzucha

Leczenie ostrego brzucha wymaga rozpoznania przyczyny pojawienia się ciężkich objawów. Pomocne są tutaj głównie techniki obrazowe (ultrasonografia – USG, tomografia komputerowa – CT czy rezonans magnetyczny – NMR), badania radiologiczne oraz laboratoryjne.

Podejmowane leczenie obejmuje najczęściej:

• wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej,

• uzupełnienie niedoborów krwi krążącej,

• operacyjne leczenie przyczyny choroby,

• terapię i profilaktykę zakażeń jamy brzusznej i zapalenia otrzewnej w okresie pooperacyjnym.

Aby chory mógł możliwie szybko odzyskać zdrowie i sprawność, na okres leczenia niezbędne jest zazwyczaj włączenie kompleksowego żywienia pozajelitowego.