Orbitopatia tarczycowa (czyli tarczycowe schorzenie oczodołu) nazywana jest też oftalmopatią tarczycową (czyli tarczycowym schorzeniem oczu). Określana jest także nazwiskiem jednego z badaczy, którzy opisali zespół chorobowy o typie wola toksycznego – orbitopatią Gravesa. W praktyce wszystkie te pojęcia używane są zamiennie, choć niektórzy klinicyści różnicują orbitopatię i oftalmopatię na podstawie lokalizacji zmian.

Przyczyny orbitopatii tarczycowej Gravesa

Za pierwotną przyczynę oftalmopatii tarczycowej uważa się procesy autoimmunologiczne będące powodem niektórych chorób tarczycy. Polegają one na wytwarzaniu przeciwciał, które atakują receptory znajdujące się w tarczycy. Ze względu na podobieństwo ich budowy do antygenów w tkankach oczodołu i oka, zmiany u części chorych rozwijają się wtórnie również w tej okolicy, prowadząc do oftalmopatii Gravesa. Korelacja między tymi dwoma procesami jest niewątpliwa: orbitopatia tarczycowa pojawia się w ponad 50% przypadków choroby Gravesa-Basedowa, w części zachorowań na niedoczynność tarczycy oraz w niektórych chorobach tego gruczołu przebiegających z eutyreozą (czyli prawidłowym poziomem hormonów tarczycy i brakiem zaburzeń regulacji w tym zakresie). Krzyżowe reakcje immunologiczne wiąże się najczęściej z tarczycowym receptorem tyreotropiny i jego budową.

Masz problemy z tarczycą? Ten film jest właśnie dla ciebie:

Objawy orbitopatii tarczycowej

Orbitopatia Gravesa może pojawiać się jednostronnie, ale najczęściej obserwuje się ją po obu stronach, a natężenie objawów jest symetryczne. Choroba ma trzy postacie: łagodną, średniociężką i ciężką. Ta ostatnia forma oftalmopatii oznacza bezpośrednie ryzyko utraty wzroku ze względu na neuropatię nerwu wzrokowego, owrzodzenie rogówki albo łączne występowanie obu tych symptomów.

Postać średniociężka charakteryzuje się intensywnym wytrzeszczem, niedomykalnością powiek, ograniczeniem ruchomości gałki ocznej. Objawy te wiążą się z obrzękiem tkanek znajdujących się poza gałką oczną – czyli mięśni zewnętrznych oka i oczodołowej tkanki tłuszczowej. W późnych fazach choroby zmiany utrwalają się ze względu na rozwijające się zwłóknienia. Przyczyną tych zjawisk jest gwałtowny napływ do oczodołów jednego z rodzajów limfocytów typu T i tworzenie się nacieków zapalnych. Ponadto w średniociężkiej postaci oftalmopatii Gravesa chory skarży się na wysychanie oczu i dyskomfort, dwojenie (podwójne widzenie), zaburzenia ostrości wzroku i widzenia barwnego, łzawienie, niedomykalność powiek. Jego stan psychiczny pogarsza fakt, że zmiany chorobowe stanowią poważny defekt kosmetyczny i zaniżają samoocenę.

Postać łagodna obejmuje głównie objawy subiektywne i mierny wytrzeszcz. Chory cierpi z powodu łzawienia, zaczerwienienia oczu, światłowstrętu, bólu przy poruszaniu oczami.

W przebiegu orbitopatii tarczycowej obserwuje się trzy fazy:

• początkową, która trwa 1–2 lata i w której dochodzi do szybkiego narastania objawów,
  
• stabilizacji (kilka lat),
  
• wygasania objawów, gdzie niekiedy dochodzi do częściowej regresji zmian w obrębie oczodołów.
  

Warunkiem takiego przebiegu jest podjęcie leczenia choroby tarczycy i uzyskanie eutyreozy. W przeciwnym razie każde zaostrzenie choroby zasadniczej może powodować narastanie objawów ocznych.

Leczenie oftalmopatii tarczycowej

Leczenie oftalmopatii tarczycowej obejmuje trzy nurty. Pierwszym z nich jest zwiększenie komfortu pacjenta i zapobieganie wysychaniu rogówki, które może mieć poważne następstwa. Chory otrzymuje preparaty nawilżające (np. krople z grupy sztucznych łez) i łagodzące objawy podrażnienia, choć nie powodujące ich ustąpienia.

W przypadku zaawansowanej oftalmopatii Gravesa leczenie jest bardziej agresywne i może obejmować:

• intensywną sterydoterapię (leki podawane ogólnie),
  
• miejscowe naświetlania promieniowaniem wysokoenergetycznym, które ma ograniczyć rozrost tkanek i zmniejszyć aktywność limfocytów,
  
• podjęcie radykalnego leczenia choroby tarczycy (podawanie dużych dawek środków hamujących jej aktywność, całkowite wycięcie wola albo terapia jodem radioaktywnym).
  

Ta ostatnia metoda leczenia choroby Gravesa-Basedowa wymaga w wielu wypadkach ochrony narządu wzroku przez stosowanie dużych dawek glikokortykosteroidów.

Trzecia faza leczenia obejmuje korekcyjne zabiegi operacyjne, takie jak dekompresja oczodołu (usunięcie jednej z blaszek kostnych, by zmniejszyć wytrzeszcz) czy plastyka powiek (by zlikwidować ich niedomykalność). Aby podjęcie takiego leczenia było możliwe, oftalmopatia musi znajdować się w fazie wygasania objawów. Jeśli chory pali papierosy, porzucenie nałogu ma istotny wpływ na ostateczny efekt terapii.

Rokowanie w orbitopatii Gravesa

Chory z orbitopatią tarczycową musi być przygotowany na to, że rozwijanie się objawów ocznych może trwać kilka lat, niezależnie od skuteczności leczenia choroby zasadniczej. Wszystkie działania lekarzy zmierzają przede wszystkim w kierunku ochrony narządu wzroku, a uzyskany efekt kosmetyczny, mimo wieloletniej, wszechstronnej terapii, rzadko w pełni satysfakcjonuje pacjenta.