Szczególne przypadki, w których dochodzi do zatrzymania krążenia, dotyczą kobiet ciężarnych. Wówczas konieczne jest podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej u matki, a niekiedy konieczne bywa wykonanie ratunkowego cięcia cesarskiego, które pozwala na przeżycie dziecka. Pierwsza pomoc w ciąży obejmuje także działania w przypadku omdlenia. Należy pamiętać, że bezpieczna pozycja w przypadku przyszłej matki to położenie na lewym boku.

Pierwsza pomoc w ciąży

Sytuacje wymagające podjęcia resuscytacji w ciąży stanowią najczęściej przypadki zatrzymania krążenia związane z powikłaniami i zaostrzeniami chorób przewlekłych lub obrażeniami będącymi konsekwencją ciężkiego urazu.

Algorytm pierwszej pomocy w ciąży różni się nieco od tego stosowanego u innych dorosłych. Związane jest to ze zmianami fizjologicznymi podczas ciąży w obrębie narządów wewnętrznych. Należy zwrócić uwagę, że przepona położona jest około 4 cm wyżej i zmienia się wymiar klatki piersiowej. Żebra ustawione są poziomo, co powoduje zwiększenie poprzecznego przekroju klatki piersiowej o 2 cm, a jej obwód zwiększa się o 5–7 cm. Ponadto u ciężarnych dochodzi do wzrostu rzutu serca, objętości krwi krążącej, wentylacji minutowej i zapotrzebowania na tlen.

Pierwsza pomoc u kobiet w ciąży powinna wyglądać następująco:

• Należy zapewnić bezpieczeństwo osobie poszkodowanej, udzielającej pomocy i osobom postronnym.

• Dokonuje się oceny przytomności na podstawie reakcji ciężarnej na bodźce zewnętrzne werbalne i dotykowe.

• Ciężarną reagującą i przytomną zostawia się w pozycji zastanej, a nieprzytomną i niereagującą kładzie się na plecy i sprawdza drożność dróg oddechowych.

• Wzywa się pomoc medyczną, dzwoniąc pod numer ratunkowy 112 lub 999.

• Poszukuje się oznak prawidłowego oddechu. Ciężarną oddychającą układa się w pozycji bezpiecznej: najlepiej pod kątem 15 stopni na lewym boku (można umieścić woreczek z piaskiem, poduszkę lub specjalistyczny klin pod prawym pośladkiem i okolicą lędźwiową, co spowoduje uniesienie prawego biodra ciężarnej – takie ułożenie łagodzi ucisk żyły głównej i aorty) i na stabilnej powierzchni. Jeśli poszkodowana nie oddycha lub oddycha nieprawidłowo, rozpoczyna się czynności resuscytacyjne.

• Zaczyna się od uciskania klatki piersiowej z częstotliwością 100 ucisków na minutę (ręce powinny być umieszczone wyżej niż w normalnym ustawieniu), a następnie wykonuje się 2 oddechy ratunkowe. Na zmianę przeprowadza się uciski i wdechy do momentu przybycia służb ratowniczych.

Omdlenia w ciąży – przyczyny

Zawroty głowy i omdlenia w ciąży nie należą do rzadkości. Najczęściej pojawiają się w 1 trymestrze, ale mogą wystąpić również na późniejszym etapie ciąży. Na początku uznawane są za jeden z jej pierwszych objawów. Problem ten dotyczy około 8% ciężarnych. Omdlenia w ciąży mogą być spowodowane przez zmiany hormonalne zachodzące w ciele przyszłej matki. Zmiany stężenia progesteronu predysponują do rozszerzenia naczyń krwionośnych i spadku ciśnienia tętniczego. Omdlenie wazowagalne w ciąży związane jest z zaburzeniami regulacji czynności układu krążenia przez układ nerwowy, zbyt łatwym wyzwalaniem odruchu prowadzącego do nagłego zwolnienia częstości serca i rozszerzenia naczyń. Odpowiada za nie spadek oporu obwodowego i utrudniony powrót krwi żylnej do serca. Do omdleń może doprowadzić niski poziom żelaza, zbyt szybka pionizacja, odwodnienia, intensywny wysiłek fizyczny, stres i emocje. Innym rodzajem omdlenia, jakie może dotyczyć ciężarnych, jest omdlenie sytuacyjne podczas silnego kaszlu, defekacji itd. Dość powszechna jest utrata przytomności spowodowana hipoglikemią (spadkiem stężenia glukozy we krwi).

Postępowanie przy omdleniu u ciężarnych

Omdlenie poprzedza potliwość, bladość skóry, rozszerzenie źrenic, nudności lub wymioty, mroczki, szum w uszach i uczucie osłabienia. Ciężarna odczuwająca zawroty głowy nierzadko zwiastujące omdlenie powinna usiąść i umieścić głowę między nogami, a najlepiej położyć się, aby zapobiec obrażeniom w wyniku upadku, m.in. złamaniu ręki, wstrząsowi mózgu czy urazowi głowy. Pomoc przy omdleniach, czyli krótkotrwałej utracie przytomności, polega na:

• ułożeniu ciężarnej w pozycji bezpiecznej, którą w tym przypadku jest ułożenie na lewym boku (bądź podłożenie poduszki lub koca pod prawy bok w pozycji na plecach) – pozycja ta ułatwi krążenie krwi w organizmie kobiety w ciąży, szczególnie przepływ krwi przez żyłę dolną główną; niewłaściwe ułożenie kobiety w ciąży po omdleniu może spowodować zagięcie pępowiny, co utrudnia przepływ krwi między matką i dzieckiem, predysponując do wad rozwojowych płodu;

• zapewnieniu dostępu świeżego powietrza i rozpięciu kołnierzyka lub innych części garderoby, które mogą utrudniać oddychanie;

• kontrolowaniu parametrów życiowych do momentu odzyskania przytomności;

• wezwaniu pogotowia, jeśli po kilku minutach świadomość nie powraca.

Nie wolno cucić poszkodowanej uderzając ją w twarz czy polewając zimną wodą. Nie zaleca się także podkładania pod głowę poduszek i innych rzeczy, które spowodują przyciągnięcie brody do klatki piersiowej, ponieważ utrudnia to oddychanie.

Bibliografia:

1. Węgielnik J., Dąbrowski S., Mędrzycka-Dąbrowska W., Basiński A., Resuscytacja krążeniowo-oddechowa kobiet ciężarnych – wytyczne ERC (European Resuscitation Council), „Ginekologia Polska”, 2010, 81, s. 606-612.

2. Wiśniewski B., Lepka K., Kwalifikowana pierwsza pomoc. Vademecum ratownika, Katowice, Elamed, 2017.

3. Rasmus A., Balcerzyk-Bardzo E., Sikorski T., Piotrowski D., Zasady postępowania z kobietą ciężarną po urazie, „Anestezjologia Intensywna Terapia”, 2005, 4, s. 263-267.

4. Zyśko D., Halawa B., Zaburzenia rytmu serca i adaptacji do pionowej pozycji ciała u kobiet w ciąży i okresie połogu, „Advances in Clinical and Experimental Medicine”, 2003, 12(1), s. 111–117.