Tlenek węgla jest jedną z najczęstszych przyczyn zatrucia inhalacyjnego na świecie. Częstość zatruć czadem w Polsce jest większa niż w większości krajów Europy. Wnika on do organizmu przez drogi oddechowe. Upośledza właściwe zaopatrzenie tkanek w tlen. Ciężkie zatrucie czadem może spowodować zaburzenia wielonarządowe. Dlatego też szybko udzielona pierwsza pomoc przy zatruciu tlenkiem węgla może w dużym stopniu ograniczyć uszkodzenia organizmu.

Co to jest tlenek węgla?

Tlenek węgla, powszechnie zwany czadem, jest toksyną wziewną, która powoduje największe narażenie zatruciem. Jego toksyczne działanie znane jest od tysięcy lat, a w czasach Hipokratesa używano go do uśmiercania więźniów politycznych. CO to bezbarwny, bezwonny, niedrażniący gaz. Dlatego też jest niemożliwy do wykrycia przez człowieka i jest nazywany cichym zabójcą lub milczącym mordercą. Zatrucie CO może być tragiczne w skutkach, gdyż często dotyczy całych rodzin.

Tlenek węgla wykazuje 200–250 razy większe powinowactwo do wiązania się z hemoglobiną niż tlen. We krwi łączy się z hemoglobiną (Hb), tworząc karboksyhemoglobinę (COHb). W konsekwencji uniemożliwia transport tlenu w organizmie i sprzyja głębokiej hipoksji tkankowej.

Jak powstaje tlenek węgla?

CO powstaje w procesie niecałkowitego spalania drewna, węgla i substancji organicznych w atmosferze ubogiej w tlen. Jest składnikiem gazów spalinowych, przemysłowych oraz gazu świetlnego i piecowego. Dostarczają go spaliny samochodowe, piecyki gazowe, piece hutnicze, benzynowe generatory prądu i dym tytoniowy. Można się z nim zetknąć podczas pożaru, w zamkniętych, niewietrzonych, zadymionych, źle wentylowanych pomieszczeniach oraz w miejscach o nieszczelnych przewodach wentylacyjnych i niesprawnych urządzeniach gazowych.

Objawy zatrucia tlenkiem węgla

Znajomość objawów zatrucia tlenkiem węgla i pierwszej pomocy ma nieodzowne znaczenie w umiejętnym ratowaniu poszkodowanego. Oznaki zatrucia CO zależą od stopnia i czasu narażenia na jego działanie. Rozróżnia się lekkie (stężenie HbCO jest mniejsze niż 25%) i ciężkie zatrucie (stężenie HbCO wynosi więcej niż 25%). Ryzyko ciężkiego zatrucia podnoszą duże wysokości, wilgotne powietrze, wysiłek fizyczny i wysoka temperatura.

Działanie tlenku węgla na organizm wiąże się z niedotlenieniem serca i ośrodkowego układu nerwowego. Wśród najczęstszych objawów wymienia się: bóle i zawroty głowy, niepokój, szum w uszach, zmniejszenie ostrości widzenia, splątanie, brak energii, utratę przytomności, dolegliwości wieńcowe, nudności, wymioty, spłycony i zwolniony oddech, zaburzenia świadomości, senność i pobudzenie psychoruchowe.

U poszkodowanych mogą się rozwinąć zaburzenia pamięci, osobowości i koncentracji, obrzęk płuc, trudności w połykaniu, niewyraźna mowa, nietrzymanie moczu i stolca, zespół parkinsonowski lub zaburzenia wegetatywne. Ponadto CO może powodować ubytki w polu widzenia. W wyniku niedotlenienia może dojść do uszkodzenia komórek zmysłowych w uchu wewnętrznym, co prowadzi do niedosłuchu lub głuchoty. Poszkodowanym grozi śpiączka, depresja oddechowa, obrzęk mózgu, zaburzenia rytmu serca, hipotensja lub hipertensja, a nawet śmierć. Wskaźnik śmiertelności spowodowany zatruciami CO szacuje się na około 2,6–5%.

Na czym polega pierwsza pomoc przy zatruciu czadem?

Wykonując czynności ratunkowe wchodzące w skład pierwszej pomocy w zatruciu tlenkiem węgla, należy pamiętać o zachowaniu ostrożności i zapewnieniu bezpieczeństwa sobie i osobie poszkodowanej. Pierwsza pomoc przy zatruciu czadem polega na możliwie najszybszym ewakuowaniu poszkodowanego z zagrożonego terenu. Natychmiast trzeba zapewnić mu dopływ świeżego powietrza. Kiedy ma się do czynienia z osobą przytomną, należy ułatwić jej oddychanie poprzez rozluźnienie odzieży. Następnie układa się ją w wygodnej pozycji leżącej lub półsiedzącej i chroni przed wyziębieniem.

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, sprawdza się podstawowe czynności życiowe, takie jak tętno i oddech (za pomocą 3 zmysłów – wzroku, tj. ruchy klatki piersiowej, słuchu, tj. nasłuchiwanie szmerów oddechowych i czucia, tj. wyczucie ruchu powietrza na policzku). Jeśli oddycha, układa się go w pozycji bocznej. Należy wezwać profesjonalne służby medyczne, dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub 112.

Pierwsza pomoc w zatruciu czadem, w przypadku gdy poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne i nie oddycha prawidłowo, polega na podjęciu resuscytacji krążeniowo-oddechowej na twardym i stabilnym podłożu. Należy wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej. Mostek uciska się na głębokość nie mniejszą niż 5 cm, z częstotliwością co najmniej 100/min. Następnie podaje się 2 wdechy i kontynuuje się RKO w stosunku 30 uciśnięć do 2 wentylacji do momentu przyjazdu pomocy medycznej.

W przypadku zaczadzenia istotnym elementem pierwszej pomocy jest także oczyszczenie skażonego terenu. Należy szeroko otworzyć drzwi i okna, aby powstał przeciąg. Wyłącza się urządzenia gazowe. Do zagazowanego pomieszczenia można wejść wyłącznie przy ubezpieczeniu przez drugą osobę i z zabezpieczonymi drogami oddechowymi.

Jak zapobiegać zatruciu czadem?

Ryzyko zatrucia czadem znacznie zmniejsza sprawność instalacji gazowych, wentylacyjnych i kominowych. Nie wolno zaklejać kratek wentylacyjnych. Należy często wietrzyć mieszkanie. Doskonałym rozwiązaniem jest zamontowanie czujników tlenku węgla.

Bibliografia:

1. Nieścior M., Jackowska T., Zatrucie tlenkiem węgla, „Postępy Nauk Medycznych”, 2013, XXVI(7), s. 519-522.

2. Praca zbiorowa, Vademecum ratownika, Stowarzyszenie Maltański Krzyż, Sobin, 2011.

3. Janiszewska E., Pierwsza pomoc. Ostre zatrucia gazami i dymami (zatrucie tlenkiem węgla), Łódź, OIPP, 2016.

4. Zwierzyńska E., Miłkowska E., Furmanek M. i wsp., Zatrucie tlenkiem węgla — problemy diagnostyczne, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2014, 10(3), s. 127–134.