Zjawisko przykurczu zginaczy ręki w warunkach niedotlenienia opisał w drugiej połowie XIX w. Armand Trousseau. Na cześć odkrywcy objaw został nazwany jego imieniem. Ze względu na charakterystyczny wygląd występowanie tego symptomu pozwala z dużą pewnością rozpoznać hipokalcemię.
Jak wygląda dodatni objaw Trousseau?
Objaw Trousseau wywołuje się najczęściej za pomocą mankietu klasycznego (rtęciowego lub manometrycznego) ciśnieniomierza. Po zmierzeniu ciśnienia tętniczego na kończynie górnej (w typowy sposób) mankiet dopompowuje się do wartości wyższej od ciśnienia skurczowego o ok. 20–25 mmHg. Po 2–3 minutach dochodzi do silnego skurczu mięśni przedramienia. Ręka mocno zgina się w kierunku dłoniowym, lekko ugięte palce wraz z kciukiem przylegają do siebie, tworząc „dzióbek”. Chory nie jest w stanie chwytać przedmiotów. Nie może też samodzielnie wyprostować ręki, a badający spotyka się przy tym zabiegu z dużym oporem. Po rozluźnieniu mankietu i powrocie normalnego krążenia objaw stopniowo ustępuje. Może jednak pozostawać po nim utrzymująca się bolesność i wyczuwalnie zwiększone napięcie mięśni.
Objaw Trousseau – przyczyny powstawania
Wapń spełnia bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu mięśni – zarówno gładkich, jak i poprzecznie prążkowanych. Aby można było prawidłowo wykonywać ruchy, niezbędna jest ich prawidłowa czynność skurczowa. Jednak np. mięśnie zginające przedramię muszą po wykonaniu swojego zadania szybko zmniejszyć napięcie – w przeciwnym razie niemożliwe byłoby wyprostowanie kończyny przez mięśnie przeciwstawne (prostowniki).
Aby mięśnie mogły działać, a następnie powrócić do stanu początkowego, potrzebna jest obecność znacznej ilości wapnia. Jeśli dochodzi we krwi do niedoboru tego pierwiastka w postaci wolnej, zaczyna go również brakować w mięśniach i proces ich relaksacji (rozluźniania) jest zdecydowanie wolniejszy. Łatwiej też dochodzi do skurczów mięśnia pod wpływem pobudzenia mechanicznego (uderzenie w mięsień) lub niedokrwienia. Ten mechanizm wykorzystuje się przy wywoływaniu objawu Trousseau. Reakcja na pobudzenie mięśnia opukiwaniem jest za to wykorzystywana w prowokowaniu podobnego zjawiska, które nazwano objawem Chvostka. Ma ono identyczne znaczenie diagnostyczne.
Objaw Chvostka polega na pojawianiu się pojedynczego, silnego skurczu mięśni mimicznych twarzy pod wpływem opukiwania młoteczkiem neurologicznym jednego z mięśni żwaczy (poruszających żuchwę). Reakcją może też być seria drobnych, występujących chaotycznie w obrębie twarzy, skurczów różnych mięśni.
Objaw Trousseau – przyczyny występowania
Jedyną istotną przyczyną występowania objawu Trousseau jest znaczące obniżenie poziomu wapnia we krwi, czyli hipokalcemia. W praktyce klinicznej określa się nie tylko całkowity poziom jonów tego pierwiastka, ale również jego frakcję wolną (niezwiązaną np. z białkami osocza), gdyż to ona ma decydujące znaczenie dla powstawania ostrych symptomów niedoboru wapnia, czyli tężyczki. Objaw Trousseau jest jedną z pierwszych jej oznak, które można zaobserwować. Przyczynami braku dostatecznej ilości wapnia w organizmie są m.in.:
- niedobór tego pierwiastka w diecie,
- głodzenie, anoreksja,
- zaburzenia jego wchłaniania w jelitach,
- brak witaminy D, która jest niezbędna do przyswajania wapnia w przewodzie pokarmowym i do przenikania z osocza do mięśni,
- zaburzenia hormonalne (głównie dotyczące przytarczyc),
Nadmierna utrata wapnia może być również spowodowana dysfunkcją nerek albo stosowaniem leków zwiększających jego wydalanie, np. niektórych leków moczopędnych.
Inne objawy hipokalcemii i tężyczki
Przewlekły niedobór wapnia może prowadzić do licznych symptomów chorobowych. Apatia, męczliwość, uporczywe i bolesne skurcze mięśni (w tym również niebezpieczne, napadowe zwiększenie napięcia mięśni krtani), zaburzenia rytmu serca, odwapnienie kości (osteoporoza) i wynikające z niego złamania to tylko niektóre charakterystyczne objawy.
Leczenie w przypadku stwierdzenia objawu Trousseau
Aby próba wywołania objawu Trousseau miała negatywny wynik, należy nie tylko w krótkim czasie szybko zdiagnozować i rozpocząć leczenie podstawowej przyczyny, ale również szybko uzupełnić niedobory wapnia i witaminy D, potwierdziwszy je uprzednio badaniami laboratoryjnymi.
Ostre objawy tężyczki (w tym objaw Trousseau) ustępują bardzo szybko po powrocie do prawidłowych wartości poziomu wapnia we krwi. Należy jednak pamiętać, że każde wahanie jego stężenia pod wpływem choroby może spowodować szybkie pogorszenie się stanu chorego. Dlatego kontrola laboratoryjna i uzupełnianie niedoborów muszą (pod opieką lekarską) trwać do czasu, gdy wyeliminuje się pierwotną przyczynę hipokalcemii.