Narastająca duszność i sinica świadczą o rozwijaniu się u pacjenta niewydolności oddechowej. Proces może być rozłożony w czasie albo mieć gwałtowny przebieg. Ponieważ serce i mózg są bardzo wrażliwe na niedotlenienie, stan ten wymaga udzielenia pacjentowi właściwej pomocy i skierowania go na specjalistyczne leczenie.

Objawy i przebieg niewydolności oddechowej

O powstawaniu niewydolności oddechowej świadczą powiększająca się duszność i pojawiająca się sinica centralna, objawiająca się zasinieniem twarzy (początkowo ust i koniuszka nosa) i tułowia. Chory najczęściej siedzi, podpierając się mocno rękami lub łokciami o stół albo oparcia fotela, unika wysiłku, może mieć problemy z mówieniem. Objawom tym często towarzyszą słyszalne świsty i rzężenia podczas oddychania.

Niewydolność oddechowa może pojawić się nagle (stan ostry) albo rozwijać się powoli w formie przewlekłej i stopniowo postępującej.

Przyczyny niewydolności oddechowej

Przewlekła niewydolność oddechowa powstaje jako następstwo rozwijających się od dłuższego czasu chorób, takich jak astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), rozległe zapalenie płuc lub nowotwory. Może pojawiać się napadowo (np. w trakcie infekcji będącej powodem zaostrzenia przebiegu astmy oskrzelowej, po odstawieniu leków) albo (w zaawansowanych stadiach choroby) mieć charakter trwały.

Przyczyny ostrej niewydolności oddechowej mogą mieć bardzo różny charakter. Według uznanej klasyfikacji Wooda schorzenie dzieli się je na:

• hipoksemiczne – wywołane zmianami w miąższu płucnym, powodującymi upośledzenie wymiany gazowej; przyczyną może być np. zawał serca z obrzękiem płuc,
  
• wentylacyjne – związane np. z hiperwentylacją lub obecnością ciała obcego w krtani lub tchawicy,
  
• okołooperacyjne,
  
• hipoperfuzyjne – wynikające z niedostatecznego przepływu krwi przez płuca i – w związku z tym – z niedostateczną ilością tlenu przenoszoną do tkanek; typowymi przykładami są tu zator tętnicy płucnej i prawokomorowa niewydolność serca.

Ostrą niewydolność oddechową może wywołać również uraz. Może to być wypadek komunikacyjny, w którym dojdzie do stłuczenia płuc lub rozległych złamań żeber, powodujących utratę sztywności klatki piersiowej. Może to być też przysypanie lawiną albo ziemią w wykopie, gdzie ciężar przygniatający ciało uniemożliwia prawidłowe napełnienie płuc powietrzem.

Postępowanie w niewydolności oddechowej

Chory z rozwijającą się niewydolnością oddechową wymaga opieki i wezwania pomocy medycznej. Optymalne działanie w każdej tego typu sytuacji to podanie pacjentowi do oddychania tlenu, co pozwala zwiększyć perfuzję czyli przepływ krwi i dostarczać większą ilość tlenu do narządów, szczególnie do mózgu. W przypadku zaostrzeń przewlekłej niewydolności oddechowej chorzy mają zwykle do dyspozycji leki, które mogą poprawić ich stan – głównie wziewne preparaty rozkurczające oskrzela lub preparaty sterydowe. Jeśli poszkodowany ma je przy sobie i współpracuje, podaje się mu standardową dawkę. Część pacjentów z bardziej zaawansowaną niewydolnością ma również w domu butlę z tlenem, który koniecznie należy wtedy podać.

Ostra niewydolność oddechowa wymaga dobrze zorganizowanego postępowania. Niezbędne jest wezwanie pomocy lekarskiej oraz bezpośrednia opieka nad chorym. Ciężkim powikłaniem ostrej niewydolności oddechowej są zaburzenia ze strony układu krążenia, ponieważ serce nie otrzymuje prawidłowej ilości tlenu. Może dojść do pojawienia się objawów dusznicy bolesnej (najczęściej w postaci bólów zamostkowych), która wymaga natychmiastowego podania leków używanych doraźnie przez pacjenta (tabletki lub spreje do aplikacji podjęzykowej, które zawierają lek rozkurczający naczynia wieńcowe). Te same leki należy zaaplikować, jeśli u chorego podejrzewa się zawał z rozwijającym się obrzękiem płuc. U pacjenta może dojść do zaburzeń rytmu serca lub wręcz do zawału mięśnia sercowego. Oznacza to, że chorego z ostrą niewydolnością oddechową nie wolno pozostawić bez opieki, ponieważ może u niego dojść do zatrzymania krążenia, wymagającego niezwłocznego rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Ostra niewydolność oddechowa może również powstać w związku z niedrożnością dróg oddechowych, spowodowaną ciałem obcym. Jeśli znajduje się ono w jamie ustnej, należy spróbować usunąć je palcem. Jeśli znajduje się głębiej – po pochyleniu chorego do przodu trzeba dość zdecydowanie uderzyć go kilkukrotnie w okolicę miedzyłopatkową pleców. Jeśli to nie pomaga – zastosować manewr Heimlicha.

Jeśli doszło do przysypania śniegiem, piaskiem, ziemią, gruzem, silny nacisk może uniemożliwić poszkodowanemu oddychanie, więc należy jak najszybciej odkopać nie tylko głowę, ale i klatkę piersiową.

W wypadku komunikacyjnym czy wypadku przy pracy może dojść do zmiażdżenia części klatki piersiowej. Jeśli widzimy, że ofiara ma objawy ostrej niewydolności oddechowej, a w trakcie wdechu uszkodzony obszar klatki piersiowej zapada się zamiast unosić (tzw. ruchy opaczne), niezbędne może być wspomaganie oddechu pacjenta oddechem ratowniczym (jak przy resuscytacji) zgodnym z rytmem własnych wdechów poszkodowanego.

Wyżej przedstawione stany nie wyczerpują oczywiście wszystkich przyczyn powstania niewydolności oddechowej, a opisane czynności mają za zadanie jedynie zredukować intensywność objawów i doraźnie poprawić stan chorego. Możliwość szybkiej diagnostyki i wdrożenie specjalistycznego, przyczynowego leczenia zapewni dopiero wezwanie wykwalifikowanych służb ratowniczych.