Nieprzyjemny zapach z nosa wywołany jest przez toczącą się infekcję bakteryjną lub grzybiczą. Niekiedy jednak odczucia węchowe wynikają z chorób ośrodkowego układu nerwowego – taki symptom nazywany jest kakosmią (w łacińskiej nomenklaturze medycznej cacosmia).

Jak powstają odczucia węchowe?

Odczucia węchowe (zapachy) to subiektywnie odbierane przez daną osobę reakcje na obecność w jamie nosowej substancji gazowych lub zawieszonych we wdychanym powietrzu drobin niektórych związków chemicznych. Cząstki te w kontakcie z wyspecjalizowanymi komórkami nabłonkowymi i zakończeniami węchowymi pierwszej pary nerwów czaszkowych wywołują charakterystyczne impulsy przewodzone do ośrodków znajdujących się w mózgu.

Bodźce przenoszone są za pomocą tworzących nerw tzw. nici węchowych przez blaszkę sitową czaszki do opuszki węchowej mózgu, a następnie są przewodzone do korowych ośrodków węchowych znajdujących się w obrębie hipokampa. Choć ludzie potrafią odróżnić wiele zapachów, ilość i czułość ich receptorów nie pozwala na osiągnięcie takiego poziomu wrażliwości, jaki obserwuje się u niektórych zwierząt, np. psów czy kotów.

Jak powstaje nieprzyjemny zapach z nosa?

Człowiek nie odczuwa zazwyczaj zapachów, które związane są ze stałą obecnością pewnych substancji w jamie nosowej. Są one odfiltrowywane i ludzka wrażliwość skupia się na zapachach docierających do nosa z otoczenia. Tak dzieje się np. w przypadku perfum: choć bezpośrednio po ich użyciu woń wyczuwana jest wyraźnie, po pewnej chwili nie jest już ona rejestrowana. Następuje przyzwyczajenie do tego bodźca oraz chwilowe wyczerpanie się w zakończeniach nerwowych substancji, które, reagując z zewnętrznym, wonnym związkiem, pobudzają powstawanie impulsów węchowych.

Jeśli w nosie pojawiają się nietypowe substancje, będące produktem procesów zapalnych, działania bakterii czy tworzenia się zmian ropnych, receptory reagują na ich obecność, pobudzając ośrodki węchowe. Zapach ten jest zwykle opisywany przez pacjentów jako nieprzyjemny, brzydki, dziwny czy wręcz śmierdzący.

Przyczyny nieprzyjemnego zapachu z nosa

Najczęstszą przyczyną nieprzyjemnego zapachu z nosa są przewlekające się infekcje jego błony śluzowej albo zatok przynosowych. Często ich pierwotną przyczyną jest powodujący katar wirusowy nieżyt błony śluzowej, który może po nadkażeniu bakteriami lub grzybami przerodzić się w pełnoobjawową, przewlekłą infekcję. Dotyczy to w szczególności chorych o obniżonym poziomie odporności, dzieci czy osób starszych.

Duży wpływ na powstawanie wtórnych nadkażeń ma też nieprawidłowe postępowanie w przypadku kataru. Na rozwój przewlekłej choroby narażone są osoby, które, chcąc opanować nieprzyjemne, utrudniające codzienne życie objawy (wyciek z nosa czy jego niedrożność), nadużywają kropli obkurczających naczynia krwionośne błony śluzowej. Przynosi to przejściową poprawę, ale jednocześnie zmniejsza możliwość docierania białych krwinek do chorego miejsca. Pogarsza to zdolność organizmu do reagowania na obecność wirusów, bakterii lub grzybów. W krańcowych przypadkach polekowego niedokrwienia śluzówki nosa może dojść nawet do jej zanikowego nieżytu, czyli tzw. ozeny.

Ośrodkowe przyczyny nieprzyjemnego zapachu z nosa

Nieprzyjemny zapach z nosa może być też skutkiem chorób ośrodkowego układu nerwowego – szczególnie, jeśli dotyczą one dróg i ośrodków węchowych. Stan taki określany jest fachowo kakosmią. Powodem może być guz mózgu albo zmiany o typie padaczkowym. W tym drugim przypadku wyczuwanie nieprzyjemnego zapachu może być częścią tzw. aury – inicjalnej, skąpoobjawowej części napadu padaczkowego.

Leczenie nieprzyjemnego zapachu z nosa

Aby lekarz mógł prawidłowo zareagować na zgłaszane przez chorego odczuwanie nieprzyjemnego zapachu z nosa, musi najpierw rozpoznać przyczynę tej dolegliwości. Niekiedy do postawienia diagnozy wystarczające jest przeprowadzenie podstawowego badania laryngologicznego – wziernikowania jamy nosowej. By określić stan zatok, często wykonuje się uzupełniające badania radiologiczne – klasyczne zdjęcia rentgenowskie albo tomografię. Te same badania lub rezonans magnetyczny zaleca się również, gdy kakosmii nie towarzyszą zmiany w obrębie górnych dróg oddechowych. Podejrzenie padaczki z zaburzeniami węchu jest też wskazaniem do wykonania badań elektrofizjologicznych (np. elektroencefalografii – EEG).

Podstawą leczenia infekcji jest wdrożenie terapii przyczynowej: antybiotykowej i sterydowej. Leki są zwykle podawane miejscowo. Cennym uzupełnieniem są inhalacje oraz stosowanie środków upłynniających zalegającą w nosie wydzielinę. Domowe sposoby terapii wspomagającej to wzbogacanie posiłków czosnkiem, cebulą, chrzanem czy chili.

Rozpoznanie procesu chorobowego w obrębie mózgu wymaga zindywidualizowanego neurologicznego lub neurochirurgicznego postępowania, którego schemat opracowuje wielospecjalistyczny zespół lekarski.

Jak zbudowany jest układ pokarmowy?

Bibliografia:

W. Szyfter, Laryngologia – wybrane zagadnienia z patologii jamy ustnej, gardła, krtani i okolic, Poznań 2016.

K. Niemczyk, Otorynolaryngologia kliniczna, Warszawa 2015.