Układ moczowy człowieka jest jednym z podstawowych układów, których prawidłowe funkcjonowanie warunkuje dobrostan organizmu. Tworzą go narządy parzyste i nieparzyste. W ich skład wchodzą nerki, które wytwarzają mocz. Od nich odchodzą moczowody, którymi mocz trafia do pęcherza moczowego. Następnie mocz przepływa do cewki moczowej, która wyprowadza go na zewnątrz organizmu.

Jak powstaje mocz?

Jedną z dwóch podstawowych funkcji układu moczowego jest usuwanie produktów przemian metabolicznych oraz substancji szkodliwych dla organizmu (np. część leków metabolizowana jest przez nerki, a ich produkty przemiany usuwane są wraz z moczem). Drugie zadanie polega na utrzymaniu prawidłowego składu płynów ustrojowych i odpowiedniego ich stężenia. Jest to możliwe dzięki powstawaniu moczu i jego filtracji.

Wyróżnia się 3 etapy powstawania moczu i tylko one warunkują należytą pracę całego układu moczowego. Dobowa produkcja moczu mieści się w dość szerokich granicach, natomiast wydzielanie moczu ostatecznego wynosi 600–2500 ml.

Mechanizm powstawania moczu polega na serii zachodzących po sobie procesów, które można podzielić na 3 główne etapy. Pierwszym z nich jest filtracja. Polega na wstępnej filtracji krwi i „wychwytywaniu” z niej szkodliwych substancji i produktów przemiany. Skutkiem przeprowadzenia filtracji jest powstanie moczu pierwotnego. Filtracja jest zwana także przesączaniem kłębuszkowym, zachodzi między naczyniami włosowatymi kłębuszka nerkowego a wnętrzem torebki Bowmana (błona otaczająca naczynia włosowate kłębuszka).

Zobaczcie także, jak zadbać o układ moczowy dziecka:

Proces filtracji obejmuje przechodzenie wody, soli mineralnych oraz częściowo związków tworzonych przez niewielkie cząsteczki z osocza krwi do wnętrza torebki. Powstały w ten sposób mocz pierwotny składa się w większości z wody, pozostałą zaś część stanowią węglowodany i sole mineralne. Taki mocz musi przejść przez dalsze etapy obróbki.

Kolejnym procesem jest resorpcja. Polega na zwrotnym wchłanianiu wody oraz substancji, które organizm może jeszcze wykorzystać i niewskazana jest ich utrata. W trakcie resorpcji mocz jest znacznie zagęszczany i traci część swojej pierwotnej objętości.

Trzecim etapem jest sekrecja. Podczas przechodzenia moczu przez kanaliki nerkowe nefronów wydzielane są do niego substancje zbędne i toksyczne. Dzieje się to na drodze dyfuzji (z wyższego ciśnienia do niższego) lub transportu aktywnego.

Przedstawione procesy prowadzą do powstania moczu ostatecznego jako produktu, który zostanie wydalony z organizmu.

Jakie są właściwości moczu ostatecznego?

Mocz (z łac. urina) jest produktem uzyskiwanym dzięki prawidłowej pracy układu moczowego. Nie ma ścisłych norm wydalania moczu, gdyż zależy to od wielu czynników, chociażby tak prozaicznych, jak ilość wypitych płynów oraz temperatura otoczenia. Przeciętna ilość moczu waha się pomiędzy 600 a 2500 ml. W skład prawidłowego moczu ostatecznego wchodzi 96% wody, około 2% azotowych produktów przemiany materii (należy do nich przede wszystkim mocznik) i około 1,5% soli mineralnych. Poza tym w urynie znaleźć można minimalne ilości innych substancji. Należą do nich np. barwniki żółciowe, które odpowiadają za kolor i zapach. W badaniu moczu określa się obecność składników, które fizjologicznie nie powinny się w nim znajdować, a ich wykrycie może świadczyć o poważnej patologii.

W prawidłowym moczu ostatecznym nie powinno być śladów cukrów, białek krwinek czerwonych i leukocytów. Jako że drogi moczowe od pęcherza moczowego w górę są środowiskiem jałowym, w moczu nie powinno być też bakterii. Czasami zdarza się niewielka ilość tych drobnoustrojów, która jednak najczęściej bywa wynikiem zanieczyszczenia próbki. Jeżeli brak jest leukocytów i nie występują objawy dyzuryczne, bakterie nie stanowią powodu do niepokoju. Obecność cukru w moczu zwykle jest wyrazem bardzo dużego stężenia cukru we krwi, co świadczyć może o cukrzycy. Z kolei białko może odzwierciedlać schorzenia nerek i wątroby. Białe krwinki wraz z bakteriami świadczą o infekcji dróg moczowych na dowolnym piętrze, mogą być wykładnikiem nawet roponercza.

Wydzielanie moczu jest kontrolowane na drodze nerwowej, wpływa na nie także hormon, jakim jest wazopresyna. Następuje w mechanizmie kontrolowanego odruchu polegającego na skurczu mięśni ścian pęcherza moczowego i rozkurczu zwieracza pęcherza.