Jaskra i zaćma to dwie najczęstsze choroby oka, które mogą prowadzić do utraty wzroku. Jaskra związana jest przeważnie ze zbyt wysokim ciśnieniem wewnątrz oka, a zaćma powoduje zmętnienie soczewki. Choroby te mają inne przyczyny, przebieg, różne są też sposoby ich leczenia. Jaskra może powodować zaćmę, ale nie odwrotnie.

Co to jest jaskra? Definicja jaskry i jej rodzaje

Jaskra to choroba oczu, w której ciśnienie wewnątrz gałki ocznej jest podwyższone. W konsekwencji uszkodzeniu ulegają nerw wzrokowy i siatkówka. Jest wiele rodzajów jaskry, a główne odmiany to:

• jaskra pierwotna otwartego kąta – pojawia się, gdy budowa gałki ocznej sprawia, że ciecz wodnista (płyn odżywiający rogówkę i soczewkę oraz odprowadzający produkty przemiany materii w oku) nie może przepływać prawidłowo, w wyniku czego powoli wzrasta ciśnienie cieczy wodnistej i negatywnie oddziałuje na nerw wzrokowy oraz siatkówkę,
  
• jaskra normalnego ciśnienia – mimo że ciśnienie w oku jest prawidłowe podczas pomiarów, to zostaje uszkodzony nerw wzrokowy,
  
• jaskra pierwotna zamkniętego kąta – polega na tym samym, co jaskra otwartego kąta, różni się tym, że ciśnienie w jaskrze zamkniętego kąta może wzrosnąć nagle, jeśli kanał odprowadzający ciecz wodnistą zostanie zamknięty, to zjawisko to ostry atak jaskry,
  
• jaskra wtórna – do rozwoju jaskry dochodzi na skutek innych chorób oczu lub urazu gałki ocznej,
  
• jaskra wrodzona – odmiana występująca rzadko, dotyka niemowlęta i małe dzieci, uważa się, że ten typ choroby jest dziedziczny, jaskra u dzieci przeważnie skutkuje utratą wzroku.
  

Jaskrę dzieli się ze względu na dwa kryteria: pierwotność lub wtórność oraz otwartość lub zamkniętość kąta.

Objawy jaskry: pogorszenie lub utrata wzroku, atak jaskry

Jaskra może przez długi czas nie dawać żadnych objawów lub mogą być one słabe i bagatelizowane przez chorego. Pierwsze objawy jaskry to:

• światłowstręt,
  
• kłopoty z przystosowaniem wzroku do ciemności,
  
• częste łzawienie oczu,
  
• przy spoglądaniu na źródło światła pojawiające się mroczki lub kolorowe okręgi,
  
• pogorszenie ostrości widzenia,
  
• zmniejszenie pola widzenia – pole widzenia jaskrowe.
  

Objawy jaskry u dorosłych łatwiej zauważyć niż u dzieci, ponieważ jaskra wrodzona ujawnia w ciągu kilku pierwszych lat życia. Dziecko w tym wieku nie jest w stanie zauważyć ani zasygnalizować, że coś jest nie tak.

W ostrym ataku jaskry występującym przy jaskrze zamkniętego kąta objawy są wyraźniejsze:

• silny ból oka,
  
• zaczerwienienie oka,
  
• nudności i wymioty,
  
• ból brzucha,
  
• ból głowy,
  
• zaburzenia widzenia,
  
• zaburzenia akcji serca.
  

W takich wypadkach należy szukać pomocy na ostrym dyżurze, ostry atak jaskry jest wskazaniem do szybkiego przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.

Przyczyny jaskry i grupy ryzyka

Bezpośrednią przyczyną jaskry jest zbyt duże ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ciśnienie rośnie, gdy budowa oka jest nieprawidłowa. Struktura gałki ocznej może się zmieniać w niewłaściwą lub może być od urodzenia wadliwa. Dwa główne typy jaskry to jaskra otwartego kąta i jaskra zamkniętego kąta – ten podział dotyczy wady w budowie gałki ocznej.

Inny podział to jaskra pierwotna i wtórna. O pierwotnej odmianie mówi się wtedy, gdy zmiany w gałce ocznej wystąpią samoistnie, bez udziału czynników zewnętrznych. Jaskra pierwotna może być dziedziczona. Ta odmiana choroby rozwija się w obu gałkach ocznych. Jaskra wtórna powstaje w efekcie chorób oczu, uszkodzenia gałki ocznej, u osób z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym, a także w wyniku choroby zakrzepowej.

Do grupy ryzyka zachorowania na jaskrę należą diabetycy i osoby z nadciśnieniem, ale też osoby z wadami wzroku (nadwzrocznością lub krótkowzrocznością), z zaburzeniami gospodarki tłuszczowej organizmu, ciągle będące w stresie, osoby z cienkimi rogówkami oka oraz te, które leczyły się kortykosteroidami. Ryzyko zachorowania na jaskrę rośnie też po 40. roku życia.

Leczenie jaskry: krople do oczu, chirurgia, laser

Diagnostyka jaskry rozpoczyna się od stwierdzenia objawów choroby i przeprowadzenia wywiadu z chorym przez okulistę. Badanie na jaskrę polega na pomiarze ciśnienia wewnątrzgałkowego, ocenie tarczy nerwu wzrokowego, zbadanie pola widzenia i gonioskopii (obejrzeniu kąta rogówkowo-tęczówkowego), a także wykonaniu tomografii optycznej.

Leczenie jaskry zależy od zaawansowania choroby i jej przyczyn. Najczęściej stosuje się krople do oczu na jaskrę, których należy używać 1 lub 2 razy dziennie wedle zaleceń lekarza. Jaskra otwartego kąta wymaga stosowania beta-blokerów (obniżają ciśnienie w gałce ocznej), a zamkniętego kąta – miotyków (zwężają źrenice). Pomocniczo w leczeniu jaskry działają substancje zmniejszające wydzielanie cieczy wodnistej i zwiększające jej odpływ – prostaglandyny. Leki na jaskrę powinny być stosowane regularnie, by działały zgodnie z oczekiwaniami.

Metody leczenia jaskry zamkniętego kąta to:

• irydotomia i irydoplastyka – odpowiednio wykonanie otworu w obwodowej części tęczówki i modelowanie tęczówki, zabiegi wykonuje się laserowo,
  
• u osób jednocześnie z jaskrą i zaćmą – wymiana zbyt dużej soczewki własnej na płaską sztuczną,
  
• wykonanie sztucznego odpływu w oczach, gdy szczelina kąta nie zarosła trwale.
  

Metoda chirurgiczna leczenia jaskry jest podstawą w przypadku jaskry wrodzonej i jaskrze pierwotnej zamykającego kąta.

Leczenie jaskry otwartego kąta polega na utrzymaniu „ciśnienia docelowego”, czyli indywidualnie dostosowanego ciśnienia w oku dla osoby chorej. Ciśnienie wewnątrzgałkowe obniża się farmakologicznie, zabiegowo z użyciem lasera (np. zabieg trabekuloplastyki) lub operacyjnie.

Ważne w leczeniu jest też to, czego w jaskrze należy unikać. Nie powinno się korzystać z używek, nosić szkieł kontaktowych ani narażać na silny stres.