Rozwój płodu przebiega podczas okresu fetalnego, który u ludzi rozpoczyna się w 11 tygodniu ciąży, trwa do jej 9 miesiąca i kończy się porodem. Podczas jego trwania płód przybiera na wadze i wzrasta, a także tworzą się i doskonalą poszczególne narządy. Pod koniec okresu płodowego waga dziecka wynosi około 3,5 kg, a jego długość liczy średnio 50 cm. Prawidłowy rozwój płodu monitoruje się poprzez regularne wykonywanie badań w trakcie ciąży.
Jak wyglądają ramy czasowe rozwoju płodu?
Okres ludzkiego rozwoju od momentu zapłodnienia do porodu nazywany jest okresem prenatalnym. Rozpoczyna się on od poczęcia do czasu implantacji, czyli tzw. zagnieżdżenia zygoty w ścianie macicy. Czas ten określa się mianem okresu zygoty, który trwa do około 3 tygodnia ciąży. Następnie na okres prenatalny składają się rozwój zarodkowy i płodowy człowieka. O płodzie mówi się od momentu zakończenia okresu zarodkowego, czyli embrionalnego. Okres płodowy (fetalny) u ludzi rozpoczyna się w 11 tygodniu ciąży i trwa do czasu rozwiązania. Rozwój płodu przebiega bardzo intensywnie i dzięki regularnie wykonywanym badaniom możliwa jest ocena jego prawidłowości.
Rozwój płodu miesiąc po miesiącu
O prawidłowym rozwoju płodu ludzkiego mówi się, kiedy odpowiednio przybiera na wadze i wzroście oraz ma miejsce tworzenie i doskonalenie poszczególnych narządów. Rozwój płodowy najprościej podzielić na poszczególne trymestry i miesiące trwania ciąży. W związku z tym składają się na niego:
- większa część ostatniego miesiąca pierwszego trymestru ciąży, tj. 11–13 tydzień 3 miesiąca ciąży;
- cały drugi trymestr ciąży, tj. 4–6 miesiąc ciąży (14–26 tydzień ciąży);
- cały trzeci trymestr ciąży, tj. 7–9 miesiąc ciąży (27 tydzień ciąży do rozwiązania).
Pierwsze tygodnie rozwoju płodowego
W pierwszym tygodniu cyklu rozwojowego płód mierzy niewiele ponad 6 cm długości i waży około 10 g. Zaczynają się kształtować struny głosowe i doskonali się budowa tarczycy oraz jelit. Swoje funkcje zaczyna pełnić trzustka, co oznacza początek wydzielania insuliny. Tworzą się pierwsze receptory powonienia. Płód otwiera i zamyka usta, rusza głową, ziewa i porusza żuchwą. Jego palce są w pełni wykształcone, potrafi zamknąć dłoń z równoczesnym przygięciem kciuka. Możliwe staje się usłyszenie serca dziecka.
Podczas rozwoju płodu w 12 tygodniu ciąży jego masa osiąga 14 g, a długość około 7 cm. Przysadka mózgowa integruje układ mózgowy i hormonalny. Następuje wzmocnienie kośćca. Nerki coraz sprawniej wydzielają mocz. Rozwija się nerw wzrokowy, który łączy gałkę oczną z potyliczną częścią mózgu. Pojawiają się pierwsze próby ruchów oddechowych klatki piersiowej. W 12 tygodniu ciąży kończy się rozwój serca u płodu.
W 13 tygodniu ciąży płód osiąga ponad 8 cm długości i waży około 20 g. Mimo że głowa nadal stanowi większość jego ciała, to powoli zaczynają zmieniać się proporcje. Zewnętrzne narządy płciowe stają się coraz lepiej widoczne, a jajniki u dziewczynek zawierają już około 2 milionów jajeczek.
Drugi trymestr ciąży – jak wygląda rozwój płodowy dziecka?
Drugi trymestr ciąży to okres gwałtownych zmian w rozwoju płodowym dziecka. Następuje intensywny rozwój układu nerwowego u płodu. W 4 miesiącu, który trwa od 14 do 18 tygodnia ciąży, wzrost dziecka dochodzi do 15 cm, a jego waga wynosi średnio 200 g. Dziecko wykonuje około 20 tysięcy ruchów dziennie. Jego serce przepompowuje dobowo nawet 30 l krwi. Od 17 tygodnia ćwiczy ruchy ssące warg. Całe jego ciało staje się wrażliwe dotykowo. Rozwijają się linie papilarne, brwi, rzęsy i włosy na ciele, czyli lanugo – meszek płodowy. Rozpoczyna się magazynowanie tkanki tłuszczowej.
W 5 miesiącu, który trwa od 19 do 22 tygodnia ciąży, płód mierzy około 23 cm i waży 400 g. Następuje doskonalenie funkcji układu pokarmowego, nerwowego i oddechowego. Płód czuje zmiany temperatury i słyszy coraz więcej dźwięków. Nadmiar bodźców negatywnych powoduje jego duże pobudzenie. Zaczyna ssać palec. Aktywne stają się systemy związane z bólem.
Podczas 6 miesiąca, który trwa od 23 do 26 tygodnia ciąży, dziecko osiąga około 28 cm i waży nawet 900 g. Kształtują się więzadła stawowe. Płuca zaczynają wytwarzać surfaktant. Jest to substancja pokrywająca pęcherzyki płucne, która chroni je przed zapadaniem się i sklejaniem w czasie oddychania, dzięki czemu zapobiega powstawaniu niewydolności oddechowej. W czasie snu dziecka pojawia się faza REM.
Trzeci trymestr ciąży – etapy rozwoju płodu
Rozwój płodowy człowieka w 7 miesiącu ciąży, który trwa od 27 do 31 tygodnia ciąży, charakteryzuje się intensywnym rozwojem mózgu i różnicowaniem osobowości. Powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi i wzorce pamięciowe ruchów. Dziecko mierzy około 33 cm i waży 1300–1700 g. U chłopców jądra zstępują do moszny z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy.
W 8 miesiącu, który trwa od 32 do 36 tygodnia ciąży, płód waży średnio 2500 g i mierzy 45 cm. Następuje wygładzenie i zaróżowienie skóry, zanika meszek płodowy. Dziecko intensywnie ćwiczy funkcje życiowe, takie jak ssanie, oddychanie i połykanie. Powoli przygotowuje się do porodu, przyjmując pozycję głową w kierunku kanału rodnego.
W 9 miesiącu ciąży, który trwa od 37 do rozwiązania, rozwój płodu znacznie spowalnia. Do porodu dziecko powinno ważyć około 3500 g i mieć 50 cm długości. W jelicie grubym tworzy się smółka, czyli pierwsza kupa noworodka, która składa się m.in. z żółci, martwych komórek przewodu pokarmowego i utraconego meszku płodowego. Dziecko osiąga pełną dojrzałość do życia pozamacicznego.
Jak wygląda poród? Ile trwa? Sprawdźcie:
Bibliografia:
1. Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka. T.2, Warszawa, PWN, 2018.
2. Welford H., Do startu – gotowi – dziecko, Edynburg, Health Scotland, 2004.
3. Kończewska-Murdzek Z., Murdzek-Wierzbicka M., Rozwój dziecka w łonie matki, „FIDES ET RATIO”, 2017, 1(29), s. 109-139.