Znacznie placebo wyjaśni następujący przykład. Część osób biorąca udział w eksperymencie lub badaniu klinicznym otrzymuje nowy lek na obniżenie poziomu cholesterolu. Inni dostają placebo. Żadna z osób badanych nie będzie wiedziała, czy otrzymała prawdziwy środek czy placebo. Ponadto naukowcy również mogą nie wiedzieć, które osoby przyjęły lek aktywny, a które placebo. Badania te nazywane są kontrolowanym placebo z podwójnie ślepą próbą i są uważane za złoty standard eksperymentalnych badań nad farmaceutykami. W końcowym etapie porównywany jest wpływ leku i placebo na badanych osobach. W ten sposób można określić skuteczność nowego środka i sprawdzić jego skutki uboczne.
Placebo – co to jest i jak działa?
Placebo to każda substancja, która nie ma żadnego działania farmakologicznego (nie powoduje istotnych zmian chemicznych czy biologicznych w organizmie). Jest nią zazwyczaj tabletka, kapsułka lub inna postać produktu medycznego, która nie zawiera aktywnego składnika leku. Na przykład tabletki czy syropy placebo mogą zawierać skrobię, cukier lub roztwór soli fizjologicznej.
Działanie placebo nadal nie jest do końca poznane, ale dotyczy złożonych reakcji neurobiologicznych – od wzrostu czułych neuroprzekaźników, takich jak endorfiny i dopamina, do większej aktywności w pewnych regionach mózgu związanych z nastrojami, reakcjami emocjonalnymi i samoświadomością. Wszystkie razem mogą wpływać na korzyści terapeutyczne. Efekt placebo to sposób, aby mózg powiedział ciału, że musi czuć się lepiej.
Placebo – jaki jest jego efekt?
Umysł może być potężnym narzędziem terapeutycznym, jeśli da mu się szansę. Ludzki mózg może przekonać ciało, że fałszywe leczenie jest prawdziwe. Zdarzają się sytuacje, po których osoba badana reaguje na placebo. Odpowiedź może być wtedy pozytywna lub negatywna. Na przykład objawy mogą ustąpić lub może pojawić się w trakcie badania skutek uboczny. Nazywa się to efektem placebo.
Istnieją pewne warunki zdrowotne, takie jak: depresja, ból, zaburzenia snu, zespół jelita drażliwego czy klimakterium, w których placebo może przynieść rezultaty terapeutyczne nawet wtedy, gdy badani wiedzą, że biorą środek bez aktywnej substancji. Im silniejsze jest przekonanie o efektywnym rezultacie, tym bardziej prawdopodobne jest, że osoba badana pozytywnie zareaguje na terapię. Podobnie jest ze skutkami ubocznymi leczenia. Jeśli badani spodziewają się działań niepożądanych, takich jak bóle głowy, nudności lub senność, istnieje większa szansa, że one wystąpią. Fakt, że efekt placebo jest związany z oczekiwaniami, nie czyni go wyimaginowanym czy fałszywym. Jednym z problemów z nim związanych jest to, że trudno jest odróżnić rzeczywiste efekty działania leku od efektu placebo podczas prowadzenia badań klinicznych. Znalezienie sposobów na ich rozróżnienie może pomóc w ocenie faktycznych efektów eksperymentu i w osiągnięciu lepszych wyników terapeutycznych, a także może skutecznie wpłynąć na obniżenie kosztów testów laboratoryjnych. Rozróżnienie siły pozytywnego myślenia od prawdziwych korzyści medycznych związanych z lekami wykorzystywane jest przez firmy farmaceutyczne szukające rządowej akceptacji wdrożenia na rynek medyczny nowego leczenia. Często stosują one badania nad lekami kontrolowanymi przez placebo do poparcia formalnego wniosku o zatwierdzenie skuteczności danej terapii.
Osoby badane, które otrzymują placebo, mogą również doświadczać jego skutków ubocznych pod postacią na przykład nudności, biegunki lub zaparć. Negatywny efekt psychologiczny leczenia bez aktywności farmakologicznej nazywany jest efektem nocebo. Może on wystąpić w sytuacji podania placebo, podczas którego pojawi się sugestia, że dolegliwości badanego się pogorszą. Wysoki wskaźnik efektu nocebo może zakłócić interpretację wyników badań klinicznych. Negatywne skutki uboczne leków mogą wynikać z psychologicznych aspektów, a niekoniecznie z samego działania leku.
Czy stosowanie placebo jest etyczne?
W praktyce klinicznej lekarze mogą zalecać leczenie placebo bez wiedzy osób chorych lub za ich zgodą. Terapeutyczne zastosowanie placebo jest bardzo kontrowersyjne. Z punktu widzenia etycznego jest rzeczą niedopuszczalną, aby pacjent wymagający stałego leczenia przez dłuższy, a nawet krótki czas pozostawał bez odpowiedniej pomocy medycznej. Ponadto eksperymenty na ludziach z użyciem placebo nie powinny być standardową i niemal powszechnie akceptowaną metodą z uwagi na to, iż nie zapewniają pełnego uwiarygodnienia prezentowanych wyników badań. Placebo dopuszczalne jest wyjątkowo po spełnieniu określonych warunków, m.in. przy braku narażenia na poważne ryzyko zdrowotne osób biorących udział w badaniach klinicznych. Obecnie placebo stosowane jest rzadko. Podaje się aktualnie nowe leki a zamiast placebo – inny lek referencyjny.