Endokrynologia to dziedzina medycyny zajmująca się chorobami gruczołów dokrewnych. Gruczoły te produkują hormony, które wydzielane są bezpośrednio do krwi i razem z nią transportowane. Hormony to związki chemiczne, które przekazują informację o stanie organizmu i regulują czynności życiowe. Układ hormonalny nazywa się układem dokrewnym.

Endokrynolog – czym się zajmuje?

Lekarz endokrynolog diagnozuje i leczy zaburzenia funkcjonowania gruczołów dokrewnych wydzielających hormony. Są to:

• tarczyca – nieparzysty gruczoł umiejscowiony w przednio-dolnej części szyi, budową przypominający motyla. Wydziela trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę (CT), które wpływają na metabolizm oraz gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu. Produkcja oraz wydzielanie hormonów metabolicznych znajduje się pod kontrolą układu podwzgórze-przysadka;
  
• przytarczyce – gruczoły przytarczyczne to małe gruczoły z reguły tworzące cztery pary: dwa pod dolnymi i dwa pod górnymi biegunami gruczołu tarczycowego. Wydzielają parathormon (PTH), który odpowiada za regulację hormonalną gospodarki wapniowo-fosforanowej;
  
• przysadka mózgowa – znajduje się wewnątrz czaszki, dzieli się na trzy części: przednią, środkową i tylną. Część przednia (gruczołowa) wydziela hormon wzrostu (GH), hormon tyreotropowy (TSH), który pobudza tarczycę do wytwarzania własnych hormonów, prolaktynę (PRL), hormon adrenokortykotropowy (ACTH), hormon luteinizujący (LH), hormon folikulotropowy (FSH), endorfiny. Część środkowa wydziela melanotropinę (MSH). Część tylna magazynuje oksytocynę oraz wazopresynę;
  
• nadnercza – to parzyste, nieduże gruczoły umiejscowione na górnym biegunie nerki. Kora nadnerczy wytwarza steroidy glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy oraz niewielkie ilości androgenów. Androgeny produkowane w korze nadnerczy to testosteron i dehydroepiandrosteron (DHEA). Rdzeń nadnerczy wydziela katecholaminy. W nadnerczach tworzone są niewielkie ilości adrenaliny, której wydzielanie wzrasta w przypadku intensywnych stanów emocjonalnych. Rdzeń nadnerczy produkuje także noradrenalinę;
  
• jądra, jajniki – odpowiednio męskie i żeńskie gruczoły płciowe produkujące męskie bądź żeńskie komórki rozrodcze;
  
• szyszynka – komórki szyszynki produkują melatoninę (hormon snu);
  
• podwzgórze – kontroluje liczne procesy metaboliczne, a także funkcje autonomicznego oraz ośrodkowego układu nerwowego. Wydziela neurohormony, poprzez przysadkę mózgową łączy ośrodkowy układ nerwowy z układem wewnątrzwydzielniczym;
  
• grasica – gruczoł umiejscowiony za mostkiem. Produkuje tymozynę, THF, tymulinę, tymostymulinę.
  

Wizyta u endokrynologa

Na wizytę u endokrynologa pacjenci zgłaszają się zwykle po rozpoznaniu objawów wskazujących na zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych. Objawy mogą u nich wychwycić krewni bądź lekarz rodzinny. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu lekarz endokrynolog proponuje wykonanie badań.

Kiedy warto udać się do endokrynologa? Dowiecie się tego z filmu:

Jeśli objawy wskazują na zaburzenia ze strony tarczycy, endokrynolog będzie potrzebował obejrzeć wynik oznaczenia TSH. Wysokie TSH wskazuje na niedoczynność tarczycy (chorobę Hashimoto), natomiast niskie – na nadczynność tarczycy (chorobę Gravesa-Basedowa, wole guzkowe). Może też wystąpić zapalenie tarczycy, guzki bądź powiększenie tarczycy.

Pacjent podejrzewający u siebie zaburzenia pracy gruczołu tarczowego powinien poprosić lekarza rodzinnego o skierowanie na badanie TSH i z wynikiem udać się na wizytę do endokrynologa w celu dalszych badań i postawienia diagnozy. Sprawdza się również oznaczenie fT3 i fT4 oraz poziom przeciwciał anty-TPO, anty-TG, anty-TSHR.

Na niedoczynność tarczycy mogą wskazywać takie objawy, jak: wypadanie włosów, przybieranie na wadze i trudności w chudnięciu pomimo stosowania diety, odczuwanie zimna, sucha skóra, zmęczenie, ospałość, wahania nastrojów, zaparcia, nieregularna miesiączka, zmieniony głos, wole niedoczynne.

Z kolei nadczynność tarczycy objawia się: zwiększoną potliwością, wytrzeszczem oczu, drżeniem rąk, bezsennością, ciepłą i wilgotną skórą, nadpobudliwością, kołataniem serca, uczuciem duszności, nietolerancją gorąca, spadkiem masy ciała, ogólnym osłabieniem, wolami nadczynnymi.

W przypadku pozostałych zaburzeń endokrynologicznych badanie, jakie należy wykonać, to oznaczenie poziomu hormonów we krwi. Wykonuje się je rano, na czczo.

Podczas wizyty u endokrynolog może wykonać USG (np. tarczycy). Zdarza się, że zleca powtórzenie badań za kilka tygodni i dopiero wtedy stawia diagnozę. Lekarz niekiedy mierzy pacjentowi ciśnienie czy obwód szyi (przy podejrzeniu zaburzeń gruczołu tarczowego).

Endokrynolog a trądzik

Pacjenci z trądzikiem mogą szukać pomocy u endokrynologa. Trądzik niekiedy wskazuje na zespół policystycznych (wielotorbielowatych) jajników (PCOS) – zaburzenie endokrynne, które jest najczęstszym zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym oraz najczęściej występującą przyczyną niepłodności. PCOS stwierdza się, gdy jajniki stymulowane są przed nadmierne ilości męskich hormonów płciowych oraz przez nadmierne uwalnianie hormonu luteinizującego (LH).

Wizytę u endokrynologa można odbyć nieodpłatnie w przychodni bądź szpitalu, trzeba jednak liczyć się z koniecznością nawet kilkumiesięcznego oczekiwania. Z tego powodu wiele osób zapisuje się prywatnie. Koszt wizyty waha się wówczas w przedziale 60–250 zł.

Osoby aktywne fizycznie i sportowcy badanie endokrynologiczne pod kątem oznaczenia poziomu hormonów i potwierdzenia bądź wykluczenia ewentualnych zaburzeń endokrynnych powinny wykonać u endokrynologa sportowego.

W przypadku podejrzenia bądź zdiagnozowania nowotworu endokrynnego na wizytę należy udać się do endokrynologa-onkologa.