Przytarczyce są gruczołami endokrynnymi (dokrewnymi). Najczęściej u zdrowego człowieka znajdują się 4 tego typu gruczoły, choć możliwe jest wystąpienie 1, a nawet 8 przytarczyc! Zazwyczaj ułożone są w pary i zlokalizowane w biegunach tarczycy. Choć są niewielkie, to silnie wpływają na funkcjonowanie organizmu.

Przytarczyce – budowa

Pojedyncza przytarczyca rozmiarem dorównuje ziarnom grochu, nie przekraczając 6–7 mm długości. Jak informują endokrynolodzy, przytarczyce bardzo rzadko mogą występować w okolicach grasicy, we wnętrzu tarczycy, worku osierdziowym, śródpiersiu, a nawet w jamie brzusznej! Brak symetryczności w położeniu przytarczyc może stanowić przeszkodę lub duże trudności w przypadku operacji chirurgicznej tarczycy. Budowa wewnętrzna przytarczyc podzielona jest na płaciki. Komórki w nich zawarte produkują parathormon (PTH).

Przytarczyce – hormon PTH

Przytarczyce produkują hormon zwany parathormonem. Odpowiada on za regulację hormonalną gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. PTH zwiększa stężenie wapnia w płynach zewnątrzkomórkowych za sprawą kilku procesów:

• wzrostu wchłaniania wapnia i fosforanów w jelitach (w wyniku zwiększonej aktywacji witaminy D3);
  
• „odwapniania” kości (absorpcji wapnia z kości);
  
• wzrostu wchłaniania zwrotnego wapnia w nerkach;
  
• hamowania wchłaniania zwrotnego fosforanów w nerkach.
  

Im więcej wapnia we krwi, tym mniejsze uwalnianie hormonu PTH. Z kolei spadek stężenia witaminy D3 pobudza wydzielanie PTH przez przytarczyce. Zaburzona równowaga pomiędzy parathormonem, wapniem a witaminą D3 prowadzi do szeregu groźnych dla zdrowia zaburzeń.

Przytarczyce – choroby

Endokrynolodzy wyróżniają szereg zaburzeń pracy przytarczyc prowadzących do licznych chorób. Zazwyczaj są to:

• pierwotna niedoczynność przytarczyc;
  
• wtórna niedoczynność przytarczyc;
  
• rzekoma niedoczynność przytarczyc;
  
• pierwotna nadczynność przytarczyc;
  
• wtórna nadczynność przytarczyc.
  

Niedoczynność przytarczyc – pierwotna, wtórna, rzekoma

W przypadku niedoczynności pracy przytarczyc mówi się o zbyt małej produkcji parathormonu.

Częstą przyczyną pierwotnej niedoczynności przytarczycy jest usunięcie gruczołów w czasie operacji wycięcia tarczycy. Zdecydowanie rzadszym powodem jest zniszczenie przytarczyc w wyniku napromieniowania szyi lub jej urazów. Pierwotna niedoczynność przytarczyc może być także spowodowana zespołem niedoczynności wielogruczołowej, chorobami mitochondrialnymi, a także wrodzoną lub dziedziczną niedoczynnością tarczyc.

W wyniku niedoboru PTH dochodzi do obniżenia poziomu wapnia we krwi (hipokalcemii) oraz zwiększonego stężenia fosforanów we krwi (hiperfosfatemii). Wśród objawów hipokalcemii najczęściej występuje tężyczka objawiająca się znaczną pobudliwością mięśni. Tężyczkę dzieli się na jawną oraz utajoną. Charakterystyczne dla tężyczki jawnej jest występowanie parestezji, mrowienia, drętwienia, napadów drgawek lub skurczów pojedynczych grup mięśni. Objawami tężyczki utajonej są kurcze mięśni mimicznych, zgięcie grzbietowe stopy, kurcze mięśni dłoni i przedramienia, zmęczenie, kołatania serca, wzmożona pobudliwość nerwowa.

Wtórna niedoczynność przytarczyc jest charakteryzowana jako niedostateczne wydzielanie PTH w przypadku hiperkalcemii niezależnej od PTH. Zdarza się stosunkowo rzadko, a jej objawami są wzmożone pragnienie, wielomocz, obniżenie łaknienia, wymioty, nudności, zaparcia, osłabienie mięśniowe, bóle brzucha, senność, bóle głowy i obniżenie nastroju.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc zwana jest także zespołem Albrighta. To grupa uwarunkowanych genetycznie chorób metabolizmu, związanych z niedoborem wapnia w organizmie oraz hiperfosfatemii.

Nadczynność przytarczyc – pierwotna, wtórna

Z nadczynnością przytarczyc mamy do czynienia, gdy w organizmie zachodzi stan wzmożonej produkcji parathormonu. To bardzo niebezpieczny proces, który prowadzi do znacznego odwapnienia kości.

Pierwotna nadczynność przytarczyc wiąże się najczęściej z obecnością gruczolaka przytarczyc. Zdecydowanie rzadziej powoduje ją przerost przytarczyc lub ich rak. Zespoły gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej, które wpływają na pierwotną nadczynność przytarczyc, dzieli się na zespół Wermera i zespół Sipple’a.

Zespół Wermera to objawy współwystępowania pierwotnej nadczynności przytarczyc, guza trzustki i guza przedniego płata przysadki. Zespół Sipple’a to pierwotna nadczynność tarczyc wraz z rakiem tarczycy i guzem nadnerczy.

Pierwotna nadczynność przytarczyc często przebiega bezobjawowo, lecz wśród najczęstszych objawów występuje: osteoporoza, bóle kostne, złamania, trudność w koncentracji, zaburzenia rytmu serca, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, niewydolność nerek, a także objawy charakterystyczne dla niedoczynności przytarczyc.

Wtórna nadczynność przytarczyc polega na wzmożonym wydzielaniu PTH w związku z hipokalcemią. Spowodowana jest najczęściej przewlekłą niewydolnością nerek.