Paracetamol jest coraz częściej stosowanym środkiem przez osoby chcące popełnić samobójstwo. Przedawkowanie paracetamolu może zakończyć się śmiercią wynikającą z ostrej niewydolności wątroby. Jednorazowa dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka wynosi powyżej 200 mg/kg. Specyficzną odtrutką w przypadku przedawkowania leku jest N-acetylocysteina.
Dlaczego przedawkowanie paracetamolu jest niebezpieczne?
Paracetamol, nazywany również acetaminofenem, jest popularnym, łatwo dostępnym lekiem sprzedawanym bez recepty. Stosuje się go w leczeniu różnego rodzaju bólu oraz w czasie gorączki. Ma również słabe działanie przeciwzapalne. Paracetamol dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, maksymalne stężenie we krwi osiąga po mniej więcej godzinie od spożycia. Działanie leku polega na hamowaniu cyklooksygenaz COX-3 w ośrodkowym układzie nerwowym, a nie – jak w przypadku niesteroidowych leków przeciwzapalnych – na hamowaniu cyklooksygenaz COX-1 i COX-2, przez co nie blokuje syntezy prostaglandyn w obrębie stanu zapalnego.
Należy pamiętać, że paracetamol wchodzi w interakcje z różnymi lekami, w szczególności z doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi, np. z warfaryną, nasilając ich działanie antykoagulacyjne. Paracetamol prawie w całości jest metabolizowany w wątrobie, na drodze łączenia z glukuronianami i siarczanami, a także w o wiele mniejszym stopniu utleniania. Metabolizm leku na drodze utleniania jest bardzo niekorzystnym stanem, ponieważ dochodzi do wytworzenia toksycznego metabolitu N-acetylo-4-benzochinonoiminy (NAPQI). W przypadku zatrucia paracetamolem, a więc jego przedawkowania, dochodzi do szybkiego zużycia siarczanów oraz glukuronianów i przestawienia metabolizmu na utlenianie leku, w wyniku czego powstają duże ilości NAPQI. Powstały metabolit odpowiada za ciężkie uszkodzenie wątroby, serca, nerek i trzustki. Już jednorazowe przyjęcie 6 g leku, a więc 12 tabletek po 500 mg, może doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Dawka śmiertelna wynosi >200 mg/kg, czyli około 15 g.
Jakie są objawy przedawkowania paracetamolu?
Zatrucie wynikające z przedawkowania paracetamolu przebiega w czterech charakterystycznych fazach:
- faza I (trwająca od 30 minut do 24 godzin) – w ciągu 24 godzin od przyjęcia leku pojawiają się objawy wczesne, które obejmują: nudności i wymioty, bóle nadbrzusza, złe samopoczucie, osłabienie, bladość oraz potliwość. U części chorych wymienione objawy mogą w ogóle nie występować;
- faza II (trwająca od 24 do 72 godzin od spożycia) – w czasie tego okresu wcześniejsze objawy przedawkowania paracetamolu mogą minąć, lecz dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny, aminotransferaz (ALT i AST) oraz dehydrogenazy mleczanowej (LDH). U części chorych może rozwinąć się skaza krwotoczna lub hipoglikemia. Stopniowo pojawiają się żółtaczka i świąd skóry, a następnie zaburzenia świadomości;
- faza III (trwająca od 72 do 96 godzin od przyjęcia leku) – w tym okresie dochodzi do rozwoju pełnoobjawowej niewydolności wątroby, nasilają się żółtaczka oraz kwasica metaboliczna, narasta encefalopatia wątrobowa, która może doprowadzić do śpiączki. Dodatkowo rozwija się ostra niewydolność nerek, pojawiają się zaburzenia rytmu serca oraz spada ciśnienie krwi. W tej fazie może dojść do niewydolności krążeniowo-oddechowej i zgonu;
- faza IV (trwająca od 4 dni do 2–4 tygodni od zatrucia) – jeżeli pacjent przeżyje, to rozpoczyna się okres zdrowienia i regeneracji wątroby. W niektórych sytuacjach potrzebna jest transplantacja wątroby.
Jak wygląda leczenie pacjentów, którzy przedawkowali paracetamol?
Przed rozpoczęciem leczenia bardzo ważne jest określenie spożytej dawki oraz czasu, jaki upłynął od zażycia leku. Jeżeli od przedawkowania paracetamolu nie minęła godzina, należy przeprowadzić płukanie żołądka i podać węgiel aktywowany. Swoistą odtrutką jest N-acetylocysteina, która może zostać podana w formie dożylnej lub doustnej. Preferowaną formą jest podaż dożylna, ze względu na krótszy czas trwania leczenia. Całkowita dawka N-acetylocysteiny wynosi 300 mg/kg. Początkowo w ciągu 4–8 godzin od zatrucia podaje się 150 mg/kg masy ciała w 200 ml 5% roztworu glukozy przez 15 minut, następnie 50 mg/kg masy ciała przez 4 godziny w 500 ml 5% roztworu glukozy i kolejno 100 mg/kg masy ciała przez 16 godzin w 1000 ml 5% roztworze glukozy. Leczenie pacjentów źle rokujących powinno odbywać się w specjalistycznych ośrodkach, w których jest możliwość przeprowadzenia przeszczepienia wątroby.
Przedawkowanie paracetamolu może być tragiczne w skutkach. Zawsze należy zwracać uwagę na skład preparatów leczniczych przyjmowanych w czasie przeziębienia czy innych infekcji wirusowych.
Czy paracetamol może być niebezpieczny? Zobacz wideo:
Bibliografia:
- W. Waldman, B. Groszek, P. Burda, M. Wiśniewski, J. Sein Anand, Postępowanie w ostrych zatruciach paracetamolem – stanowisko Sekcji Toksykologii Klinicznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Kraków 2012.
- P. Rajewski, N. Hinz-Brylew, Ostre zatrucie paracetamolem – opis trzech przypadków, Forum Medycyny Rodzinnej, Warszawa 2011.
- A. Neumann-Podczaska, T. Nowak, K. Wieczorowska-Tobis, Miejsce paracetamolu wśród leków przeciwbólowych, Gerontologia Polska, Warszawa 2013.