Cystografia u dorosłych jest badaniem zalecanym przy podejrzeniach uchyłków lub guzków w pęcherzu. W przypadku dzieci wskazana jest w sytuacjach nietrzymania moczu, a także tzw. refluksu pęcherzowo-moczowodowego, czyli cofania się moczu z pęcherza do moczowodów (OPM). Wykonuje się ją także przed przeszczepem nerki.

Cystografia mikcyjna – na czym polega?

Badanie nie wymaga skomplikowanego przygotowania. Jedynym wskazaniem jest wcześniejsze opróżnienie pęcherza. Cystografię mikcyjną wykonuje się u osoby w pozycji leżącej za pomocą aparatu RTG. Przedtem lekarz wprowadza do pęcherza cewnik, za pomocą którego podawany jest kontrast, który uwidacznia na zdjęciach ewentualne nieprawidłowości. Po jego wstrzyknięciu osoba poddawana badaniu może odczuwać nadmierne parcie na pęcherz. Wówczas lekarz wyjmuje cewnik, pozwalając na oddanie moczu. Procedura wymaga zazwyczaj kilku ujęć narządu w różnych projekcjach lub pozycjach ciała. Jeśli badanie jest wykonywane u dziecka, rodzice są często proszeni o przytrzymanie go w momencie zakładania cewnika – jest to najmniej przyjemna część. Całość trwa jednak około 10 minut.

Cystografię u dzieci i niemowląt wykonuje się, aby sprawdzić czy mocz nie cofa się, np. po przebytych infekcjach czy zakażeniach. Jest konieczna przy diagnozie odpływu pęcherzowo-moczowodowego, który może być pierwotny (wada wrodzona, która występuje u 2 do 5 na 1000 urodzonych dzieci i znacznie częściej dotyka dziewczynek) lub wtórny (np. na skutek wysokiego ciśnienia w pęcherzu moczowym lub zniszczenia zastawki pęcherzowo-moczowodowej). Na skutek OPM dochodzi do cofania się moczu z pęcherza moczowego do moczowodów i układu kielichowo-miedniczkowego nerki.

Nie w każdym przypadku badanie może zostać wykonane. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych przeciwwskazaniami są reakcja alergiczna na kontrast oraz rozwijające się zakażenie układu moczowego. Bezwzględnie testu nie można wykonywać u kobiet w ciąży, dlatego wcześniej lekarz przeprowadza dokładny wywiad.

Cystografia u dzieci – powikłania

U dzieci cystografia może prowadzić do powikłań, z których najczęstszymi są infekcje w obrębie układu moczowego. Może także dojść do urazu pęcherza moczowego lub cewki. Objawami rozwijającej się infekcji są:

•  wszelkie problemy z oddawaniem moczu,
  
• gorączka,
  
• krwiomocz lub pojawiające się w moczu skrzepy.
  

W przypadku utrzymujących się dolegliwości należy jak najszybciej skontaktować się lekarzem.

Bezpośrednio po badaniu może wystąpić częstomocz i utrzymywać się przez kilka dni. W trakcie oddawania moczu możliwe jest lekkie pieczenie, ale są to objawy, które nie powinny wzbudzać niepokoju, chyba że będą się utrzymywały przez dłuższy czas lub nasilały.

Wyniki są znane od razu po badaniu. Jeśli podany kontrast pojawi się w moczowodzie podczas opróżniania pęcherza, potwierdza to diagnozę odpływu wstecznego. Jeżeli po oddaniu moczu środek cieniujący nadal jest widoczny na zdjęciu, oznacza to, że pęcherz nie jest w stanie opróżnić się całkowicie.

Bardzo ważnym elementem przygotowania i samego badania jest aspekt psychologiczny. Ani lekarz, ani rodzic, nie mogą zapominać, że ma się do czynienia z dzieckiem, którego psychika się intensywnie kształtuje. Obecnie rzadko się zdarza, by robiono u dziecka cokolwiek "na siłę". W zależności od wieku dziecka i stopnia współpracy, lekarz podejmuje decyzje o ewentualnych środkach uspokajająco-przeciwbólowych (znanych np. pod potoczną nazwą "głupi Jaś"), ułatwiających mu badanie. Najważniejsze, by zarówno rodzic jak i lekarz zadbał o to, by żadne badanie, szczególnie tak intymne, nie stanowiło dla dziecka traumatycznego przeżycia. Odnotowuje się bowiem w niektórych źródłach przypadki, kiedy źle przeprowadzone badanie pod kontem psychologicznym, pozostawia u dziecka traumatyczne wspomnienia.

Sonocystografia a cystografia

Sonocystografia jest dużo dokładniejsza niż cystografia, ponieważ przeprowadzana jest w technice 2D, 3D lub 4D, ale przy interpretacji wyników duże znaczenie mają jakość aparatu oraz umiejętności lekarza, który wykonuje badanie. Ponadto nie wszystkie szpitale czy prywatne gabinety posiadają odpowiedni sprzęt, aby ją wykonać, a jej cena, w przypadku decyzji o leczeniu poza NFZ, jest znacznie wyższa niż cystografii.

Cystografia w leczeniu OPM

Jeżeli są przesłanki do wykonania cystografii, nie można ich lekceważyć. Niezdiagnozowane cofanie się moczu może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerek oraz ich niewydolności. Alarmującym objawem jest nawracające zakażenie układu moczowego. Jeżeli dziecko cierpi na tzw. odpływ dużego stopnia, charakterystyczne jest częste sikanie, ponieważ pęcherz po wypróżnieniu bardzo szybko znów się napełnia i dziecko czuje potrzebę mikcji.

Niestety nie ma sposobów, aby zapobiec chorobie wrodzonej, która w wielu przypadkach jest schorzeniem dziedzicznym. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia wtórnego odpływu, należy przede wszystkim wykryć i leczyć przyczyny zwiększonego ciśnienia w pęcherzu.

W większości przypadków OPM ustępuje samoistnie do 5 roku życia dziecka. W I i II stopniu choroby terapia polega na leczeniu zakażeń i ich zapobieganiu oraz stosowaniu niewielkich dawek leków antybakteryjnych. W poważniejszych stanach (III lub IV stopnia) konieczne jest leczenie chirurgiczne, które polega na przeszczepieniu ujścia moczowodu z jednoczesnym utworzeniem nowej i sprawnej zastawki. Mniej inwazyjna metoda polega na wstrzyknięciu syntetycznej substancji w okolicę ujścia moczowodu.