Pionierskie wyniki badań nad trądem przedstawił w 1873 r. norweski uczony Armauer Hansen, odkrywając Mycobacterium leprae, czyli bakterię wywołującą trąd. Choroba określana jest mianem przewlekłej ziarniniakowatości. Jest obecnie skutecznie leczona, a terapia jest tym efektywniejsza, im wcześniej dokona się rozpoznania. Trąd jest niespotykany w Polsce i powszechnie uważany za schorzenie egzotyczne.

Co to jest trąd?

Trąd inaczej bywa określany jako choroba Hansena czy też lepra. Jest to przewlekła choroba zakaźna skóry, która rozwija się bardzo powoli (okres inkubacji trwa nawet do 40 lat). Za jej rozwój odpowiada infekcja bakteriami Mycobacterium leprae. Można się nią zarazić poprzez bezpośredni kontakt z chorym, a prątek Hansena przenoszony jest przede wszystkim drogą kropelkową. Źródłami zakażenia są obfitująca w prątki wydzielina z błon śluzowych nosa oraz wrzodziejące zmiany w trądzie guzowatym. Choroba dotyka głównie osoby o obniżonym poziomie odporności komórkowej, co spowodowane jest w dużej mierze niedożywieniem organizmu. Do dziś w niektórych społecznościach bywa wiązana z karą za grzechy i jest powodem stygmatyzacji.

Trąd atakuje całą skórę, układ siateczkowo-śródbłonkowy, nerwy obwodowe, stawy, jądra, oczy, śluzówki ust i nosa, czyli tzw. miejsca chłodne. Wyróżnia się dwie postacie choroby:

• trąd lepromatyczny L – ma intensywny przebieg i niepomyślne rokowania, określany także guzowatym i bogatoprątkowym,
  
• trąd tuberkuloidowy T – to łagodniejsza i mniej zaraźliwa forma choroby, określany także gruźlicopodobnym i ubogoprątkowym.
  

Trąd w Polsce

Trąd w Polsce obecnie nie istnieje. Choroba zniknęła z Europy dzięki poprawie warunków życiowych. Stanowi za to poważne zagrożenie dla społeczności wielu krajów Afryki, Ameryki Południowej i Azji Południowo-Wschodniej. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w Indiach, Indonezji, Sri Lance, Nepalu, Brazylii, Nigerii, Tanzanii, Etiopii, Sudanie Południowym czy Demokratycznej Republice Konga. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia całkowita liczba chorych na trąd może wynosić nawet 3 miliony osób. Ponieważ choroba atakuje głównie ludzi zamieszkujących kraje tropikalne lub subtropikalne, gdzie poziom usług medycznych jest bardzo niski, nie można oczekiwać skrupulatnej ewidencji chorych. Do eradykacji choroby jest jeszcze daleko.

Objawy trądu

Objawy trądu nasilają się wraz z zaawansowaniem choroby. Charakterystyczne symptomy stanowią:

• guzki i guzkowate krosty na skórze i nerwach, które niekiedy tworzą trędowaty rumień guzowaty,
  
• plamy na skórze o suchej i pozbawionej włosów płaszczyźnie,
  
• obrzęk nerwów powierzchniowych,
  
• problemy z oczami prowadzące do ślepoty,
  
• uszkodzenie nerwów w kończynach dolnych i górnych, powiększenie nerwów, zwłaszcza wokół łokcia (nerwu łokciowego) i kolana (nerwu strzałkowego),
  
• twarde obrzęki, które mogą powodować trwałe zniekształcenia,
  
• jasne i trudne do zagojenia owrzodzenia, niewrażliwe na ból, dotyk, ciepło,
  
• ogólne osłabienie, białkomocz, zapalenia jąder,
  
• utrata czucia, zwłaszcza w palcach u rąk i nóg,
  
• osłabienie siły mięśniowej, przykurcze, odleżyny,
  
• utrata władzy w rękach i nogach, koguci chód, brak możliwości samodzielnego poruszania,
  
• bóle stawowe o charakterze wędrującym,
  
• szponowatość (tzw. małpia ręka), ręce szybko się męczą, brak im zręczności, są znieczulone,
  
• tzw. lwia twarz, skóra marszczy się, grubieje, znacznie poszerzają się nos i płatki uszu.
  

Oprócz konsekwencji zdrowotnych trąd powoduje marginalizację społeczną chorych i ich odrzucenie, nawet przez najbliższych członków rodziny. Choroba stygmatyzuje, skazuje na życie w samotności, budzi niedowierzanie, strach i odrazę.

Na czym polega rozpoznanie i leczenie trądu?

Podstawą rozpoznania trądu jest właściwa ocena zmian skórnych. Opiera się na biopsji skóry, wykonaniu rozmazów i barwieniu metodą Ziehla-Neelsena. W różnicowaniu należy uwzględnić: toczeń rumieniowaty, zmiany w zaawansowanej kile, grzybicę skóry, leiszmaniozę skórną, znamiona macierzyste, filariozę, sarkoidozę, ziarniniaka guzowatego, ziarniniaka obrączkowatego i neurofibromatozę.

Od XX w. wcześnie wykryta choroba Hansena jest całkowicie wyleczalna. Trąd poddaje się odpowiednio dobranej farmakoterapii. Stosuje się antybiotyki i leki przeciwzapalne. Podstawą terapii skojarzonej jest ryfampicyna, a u chorych rekomenduje się leczenie wielolekowe oparte o ryfampicynę, klofazyminę, dapson, klarytromycynę i talidomid. W XIX w. odkryto przeciwtrądowe właściwości oleju pochodzącego z nasion owoców chaulmoogra. Chorym potrzebne są odpowiednie obuwie i protezy, a czasem operacje przywracające sprawne funkcjonowanie mięśni i rehabilitacja.

Zapobieganie rozwojowi choroby zapewnia organicznie kontaktu z nieleczonymi zarażonymi. Długotrwale leczone osoby nie stanowią źródła zagrożenia, gdyż nie zarażają trądem. Na zachorowanie znacznie bardziej podatne są dzieci.

Bibliografia:

1. Kaszuba A., Dermatologia - diagnostyka różnicowa, Wrocław, Urban & Partner, 2009.

2. Camacho I.D., Valencia I., Rivas M.P., Burdick A.E., Type 1 leprosy reaction manifesting after discontinuation adalimumab therapy, “Archives of dermatology”, 2009, 145, s. 349–351.

3. Zwolska Z., Augustynowicz-Kopeć E., Trąd – jedna z wielu zapomnianych chorób tropikalnych, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2017, 71, s. 69–77.

4. Dziubek Z., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.

5. Jelonek M., Gadzińska J., Gadziński J., Trąd i jego postrzeganie na przestrzeni dziejów, „Annales Missiologici Posnanienses”, 2015, 20, s. 71–88.

6. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2011.

7. Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Lublin, Czelej, 2007.

8. Kocięcka W., Współczesne zagadnienia z zakresu epidemiologii i patologii klinicznej trądu, „Wiadomości Parazytologiczne”, 1995, (41)4, s. 373–390.