Skąpomocz nie jest chorobą, lecz objawem chorobowym polegającym na zmniejszonym wydalaniu moczu przez organizm. U osób dorosłych oligurię stwierdza się, gdy dobowa ilość wydalonego moczu wynosi mniej niż 500 ml na dobę (u przeciętnej osoby dorosłej o wadze około 70 kg). W przypadku niemowląt i dzieci ilość wydalonego moczu należy zawsze przeliczyć względem masy ciała. Skąpomocz u dzieci stwierdza się, kiedy dziecko wydala mniej niż 0,5 ml moczu na kilogram masy ciała w ciągu godziny, a u niemowląt przy wartościach mniejszych niż 1 ml moczu na kilogram masy ciała na godzinę. Zmniejszenie podaży płynów może wpłynąć na mniejsze wydalanie moczu. Jeśli płyny przyjmowane są w normalnych ilościach, a mimo to skąpomocz nie ustępuje, konieczna jest wizyta u lekarza.

Objawy skąpomoczu

Najbardziej widocznym objawem skąpomoczu jest zmniejszenie wydalania moczu, pomimo normalnego spożycia płynów. Do lekarza należy zgłosić się natychmiast, gdy oprócz skąpomoczu pojawią się takie objawy jak:

• osłabienie,
  
• wymioty,
  
• bóle brzucha,
  
• brak apetytu,
  
• krwiomocz.
  

Przyczyny skąpomoczu

Przyczyny skąpomoczu zależą od jego rodzaju – w terminologii medycznej skąpomocz dzieli się na przednerkowy, nerkowy oraz pozanerkowy. Do przyczyn skąpomoczu przednerkowego zalicza się:

• niewydolność serca – dodatkowe objawy to nietolerancja wysiłku, duszności, nierówny lub przyspieszony rytm serca, obrzęki oraz szybkie męczenie,
  
• odwodnienie – może do niego dojść w wyniku biegunki, wymiotów lub gorączki oraz innych dolegliwości, które uniemożliwiają uzupełnianie płynów w organizmie,
  
• wstrząs septyczny lub kardiogenny,
  
• zmniejszenie ilości krwi w organizmie będące efektem oparzenia lub krwotoku.
  

Przyczyny skąpomoczu nerkowego to przede wszystkim choroby nerek, do których zalicza się śródmiąższowe lub kłębuszkowe zapalenie nerek, wodonercze, mocznicę, ostrą lub przewlekłą niewydolność nerek. Pojawiają się wówczas inne objawy, np. krwisty mocz, opuchlizna stóp, rąk i kostek, obrzęki wokół oczu, bolesność i pieczenie podczas oddawania moczu. Inne przyczyny to:

• sarkoidoza,
  
• złośliwe nadciśnienie tętnicze,
  
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
  
• leki na nadciśnienie,
  
• substancje toksyczne oraz radiologiczne środki kontrastowe.
  

Skąpomocz pochodzenia pozanerkowego wynika z utrudnionego odpływu moczu. Do jego przyczyn zalicza się:

• kamicę nerkową – towarzyszy jest ostry, nagły i niezwykle silny ból w okolicach lędźwiowych, krwiomocz, nudności, wymioty, gorączka i parcie na pęcherz,
  
• guzy nowotworowe uciskające drogi moczowe,
  
• pęcherz neurogenny – dochodzi do zatrzymania moczu w pęcherzu,
  
• rak lub przerost prostaty – w zaawansowanych stadiach dochodzi do całkowitego zatrzymania moczu,
  
• zrosty pooperacyjne – uciskają drogi moczowe,
  
• schistomatoza – choroba pasożytnicza, którą można zarazić się w krajach egzotycznych.
  

Skąpomocz w ciąży

Pojawienie się skąpomoczu w ciąży może oznaczać zatrucie ciążowe, nazywane także stanem przedrzucawkowym. Objawy, które występują wraz ze skąpomoczem to białkomocz oraz nadciśnienie tętnicze u kobiet, u których do tej pory ciśnienie było prawidłowe.

Stan przedrzucawkowy może prowadzić do przedwczesnego porodu, niedotlenienia dziecka, odklejenia się łożyska, a nawet śmierci dziecka. Zatrucie ciążowe jest bardzo groźne także dla kobiety, u której może powodować zawał serca, niewydolność nerek, a nawet zgon – śmiertelność jest bardzo wysoka i wynosi od 5% do nawet 20%.

Diagnostyka i leczenie skąpomoczu

Leczenie skąpomoczu jest uzależnione od jego przyczyn. Zawsze niezbędna jest wizyta u lekarza, zwłaszcza jeśli objawy wystąpiły nagle lub uległy zaostrzeniu. W przypadku gdy skąpomocz jest efektem odwodnienia, należy zwiększyć spożycie płynów i obserwować reakcję organizmu. Trzeba jednak pamiętać, że domowe sposoby na skąpomocz nie mogą zastąpić wizyty u lekarza, ponieważ zawsze trzeba ustalić przyczynę dolegliwości.

Do postawienia diagnozy konieczne jest przeprowadzenie wywiadu lekarskiego. Lekarz pyta o:

• czas wystąpienia lub zaostrzenia skąpomoczu,
  
• dzienną podaż płynów,
  
• ilość oddawanego moczu dziennie,
  
• przyjmowane leki i suplementy,
  
• inne objawy i dolegliwości nerkowe.
  

Konieczne jest zbadanie próbki moczu w zakresie jego barwy, zawartości białka i kwasu moczowego oraz w kierunku ewentualnej infekcji. Po rozmowie z pacjentem lekarz może zlecić wykonanie dalszych badań, np. tomografii komputerowej, ultrasonografii (USG) jamy brzusznej, analizy krwi czy skanowania nerek.

Leczenie skąpomoczu jest ściśle uzależnione od jego przyczyn. W razie potrzeby podawana jest kroplówka z płynem nawadniającym. Przy zaostrzeniu objawów lekarz może zdecydować o dializie, która usuwa toksyny z organizmu do momentu, gdy nerki zaczynają prawidłowo pracować. Zlekceważenie skąpomoczu może powodować powikłania żołądkowo-jelitowe i sercowo-naczyniowe, np. niewydolność krążeniową, niedokrwistość lub nadciśnienie.