Formaldehyd został odkryty w 1859 roku przez rosyjskiego chemika – Aleksandra Michajłowicza Butlerowa. Jest to ważna gospodarczo i ekonomicznie substancja. Około 50% całkowitej produkcji formaldehydu stanowi produkcja żywic formaldehydowych. Ponadto związek ten stosowany jest do produkcji klejów, barwników, farb i lakierów oraz produktów kosmetycznych. Niestety wykazuje działanie toksyczne i podejrzewany jest o właściwości rakotwórcze.

Co to jest formaldehyd?

Formaldehyd, alternatywnie nazywany też aldehydem mrówkowym, to organiczny związek chemiczny o wzorze sumarycznym CH2O. Jest to bezbarwny gaz o charakterystycznym, duszącym, ostrym zapachu. Temperatura topnienia formaldehydu wynosi −92°C, a wrzenia −19,1°C. Łatwo rozpuszcza się w wodzie, alkoholach, eterach i innych rozpuszczalnikach polarnych. Najczęściej spotykaną w handlu postacią formaldehydu jest jego 30–50% roztwór w wodzie, który znany jest pod nazwą formalina. Jest to bezbarwna ciecz o drażniącym ostrym zapachu i smaku.

Otrzymywanie aldehydu mrówkowego

Aldehyd mrówkowy otrzymuje się na skalę przemysłową przez utlenianie i dehydrogenację, czyli odwodornianie na katalizatorze tlenkowym lub srebrowym metanolu. Roczna produkcja formaldehydu na całym świecie wynosi około 21 mln ton.

Ludzie, zwierzęta i rośliny wytwarzają śladowe ilości formaldehydu w procesie przemiany metabolicznej. Związek ten w niewielkich ilościach występuje w produktach spożywczych, takich jak: rzodkiewka, ryby, jabłka, ziemniaki, cebula i kapusta. Przykładowo jedno jabłko może zawierać 0,4–1,5 mg formaldehydu.

Formaldehyd – zastosowanie

Formaldehyd posiada dość szerokie zastosowanie. Wykorzystuje się go do wyrobu włókien chemicznych, żywic syntetycznych, barwników, farb, lakierów i klejów do produkcji papierowych torebek śniadaniowych i papierów do pieczenia. Pełni też rolę środka odkażającego i konserwantu. Ponadto wchodzi w skład dymu wędzarniczego mięsa, ryb czy wędlin. Bywa wykorzystywany w przemyśle papierniczym, fotograficznym, garbarskim, gumowym, rafineryjnym, odlewniczym i budownictwie.

Formaldehyd powszechnie występuje w kosmetykach. Stanowi składnik szamponów, płynów do kąpieli, artykułów do higieny jamy ustnej, lakierów i utwardzaczy do paznokci oraz wyrobów chemii gospodarczej, takich jak płyny do ręcznego mycia naczyń i odświeżacze powietrza. Dzięki temu, że formaldehyd hamuje wydzielanie gruczołów potowych, wykorzystuje się go w kosmetykach dezodorujących i przeciwpotnych. Znajduje się też w perfumach, cieniach do oczu, ołówkach do brwi, maseczkach, podkładach, pudrach i farbach do włosów. Ponadto znajduje zastosowanie w środkach nawożenia roślin i preparatach owadobójczych.

Z kolei formalina w postaci stężonej wykorzystywana jest do wypalania brodawek i cyst oraz konserwacji i przechowywania preparatów biologicznych oraz eksponatów muzealnych zawierających substancje białkowe.

Przekonajcie się, czy manicure hybrydowy niszczy paznokcie? Odpowiedź na filmie:

Formaldehyd w powietrzu

Formaldehyd jest też jednym spośród wielu zanieczyszczeń obecnych w powietrzu. Najczęściej spotykane źródła jego emisji stanowią materiały budowlane, elementy wyposażenia wnętrz i procesy spalania prowadzone w pomieszczeniach. Związek ten jest ponadto składnikiem dymu tytoniowego. Według szacunków w 1 m3 dymu znajduje się 40 cm3 formaldehydu. Innymi źródłami jego emisji do atmosfery są przemysłowe technologie wytwarzania i przetwórstwa, spalanie odpadów komunalnych w spalarniach, procesy spalania paliw energetycznych w elektrociepłowniach i kotłowniach oraz spalanie paliw pędnych w silnikach samochodowych.

Działanie formaldehydu na ludzi

Formaldehyd wykazuje działanie przeciwbakteryjne, bakteriobójcze, dezynfekcyjne, antyseptyczne, odkażające i przeciwgrzybicze. Niestety liczne są doniesienia o jego negatywnym wpływie na organizm człowieka. Został zaklasyfikowany do 3. kategorii rakotwórczości, czyli do substancji o możliwym działaniu rakotwórczym na człowieka. Drogi narażenia na formaldehyd to najczęściej układ oddechowy i pokarmowy oraz skóra. Formaldehyd prowadzi do zaburzenia czynności płuc i nadreaktywności oskrzeli, a nawet nawet skurczu głośni i obrzęku krtani lub płuc, czego następstwem może być zapalenie płuc. Narażenie inhalacyjne człowieka na formaldehyd w stężeniu 60−120 mg/3 jest niebezpieczne dla życia. Z kolei spożycie go w postaci formaliny odpowiada za poparzenie przewodu pokarmowego, bóle brzucha, krwawienia i perforacje.

Formaldehyd w wysokich stężeniach należy do silnych alergenów kontaktowych. Dlatego coraz częściej jest zastępowany połączeniami, które stopniowo go uwalniają. Niestety potwierdzone są przypadki, kiedy tzw. uwalniacze aldehydu mrówkowego wywołały alergię. Najsilniejsze działanie uczulające wykazuje uwalniacz o nazwie Quaternium 15, który najczęściej występuje w preparatach do pielęgnacji włosów. Innym dość często wywołującym reakcję alergiczną uwalniaczem jest Germall 115. Uczulenie na formaldehyd objawia się świądem i zaczerwienieniem skóry, łzawieniem i zaczerwienieniem oczu oraz podrażnieniem błon śluzowych dróg oddechowych. Osoby uczulone na formaldehyd skarżą się na ból i zawroty głowy, nudności, chrypkę, wymioty, osłabienie i bezsenność. W wyniku jego działania pojawia się uczucie duszności i kołatanie serca.

Bibliografia:

1. Oparczyk G., Formaldehyd w powietrzu pomieszczeń przyczyny i skutki występowania, „Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów”, 2002, 6(36), s. 217-220.

2. Wojciechowska M., Kołodziejczyk J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki. Cz. II. – Konserwanty, „Polish Journal of Cosmetology”, 2009, 12(4), s. 224-227.

3. Tobiś K., Negatywny wpływ wybranych składników preparatów kosmetycznych na skórę a świadomość klientek gabinetów kosmetologicznych, „Studenckie Zeszyty Naukowe – Kosmetologia”, 2016, 1(1), s. 47-70.

4. Skowroń J., Zagrożenia dla zdrowia stwarzane przez formaldehyd, „Przemysł chemiczny”, 2013, 92(2), s. 181-185.