Objaw Chełmońskiego opisał polski lekarz Adam Chełmoński. Metoda ta umożliwia w prosty i szybki sposób zdiagnozować zaburzenia wątrobowe. Jej użycie nie zastąpi wizyty u lekarza. Jeśli objaw okaże się dodatni (pojawi się ból), konieczna jest niezwłoczna konsultacja medyczna.

Co to jest objaw Chełmońskiego?

Objaw Chełmońskiego jest sprawdzany podczas badania fizykalnego jamy brzusznej. Jest to objaw chorobowy badany palpacyjnie powierzchownie (obmacywanie, badanie dotykiem). Jest to metoda diagnostyki medycznej, która polega na takim macaniu palcami, aby wyczuć rozmiar, kształt, twardość lub położenie określonej struktury anatomicznej. Objaw Chełmońskiego wykorzystywany w trakcie badania jamy brzusznej rozpoznawany jest w chorobach wątroby i polega na występowaniu bolesności w trakcie uderzenia (w nomenklaturze medycznej – wstrząsania) w okolicę prawego łuku żebrowego. Należy położyć dłoń na tym obszarze i następnie uderzyć w nią pięścią drugiej ręki. Jeśli wystąpi ból, objaw uważa się za dodatni i świadczy to o istnieniu procesu zapalnego pęcherzyka żółciowego, zwłaszcza w przebiegu kamicy żółciowej. Dłoń podczas sprawdzania objawu Chełmońskiego spoczywa płasko na brzuchu chorego, a ucisk powinien być delikatny.

Badanie wykonuje się u osoby ułożonej w pozycji leżącej, z głową ułożoną płasko, kończynami górnymi ułożonymi wzdłuż tułowia i wyprostowanymi kończynami dolnymi. Chory poddawany testowi powinien być rozluźniony. Miejsca wskazywane jako bolesne bada się na końcu. Objaw Chełmońskiego sprawdza się w pozycji stojącej wyłącznie w przypadku oglądania brzucha wiszącego, z nierównościami u osób silnie otyłych.

Do czego służą objawy Chełmońskiego?

Schorzenia wątroby (pęcherzyka żółciowego) są bólami promieniującymi do prawego ramienia i okolicy łopatkowej. Nazywane bywają bólami szelkowymi. Towarzyszy im napięcie torebek wątroby oraz śledziony. W ich rozpoznaniu sprawdza się, czy występuje bolesność w trakcie opukiwania ciała na wysokości pęcherzyka żółciowego. Objawy Chełmońskiego stwierdzają występowanie między innymi:

• dyskinezy dróg żółciowych – zespołu niecharakterystycznych objawów wynikających z zaburzenia czynności ruchowej dróg żółciowych, prowadzących do zmian funkcji pęcherza żółciowego. Stwierdza się ją po wykluczeniu zmian organicznych w obrębie dróg żółciowych. Wyróżnia się dyskinezę hipokinetyczną, która spotykana jest zazwyczaj u dojrzałych kobiet oraz dyskinezę hiperkinetyczną występującą głównie u młodych ludzi. Choroba objawia się w postaci zaburzeń obkurczania się pęcherza żółciowego. Charakterystyczną dolegliwością w dyskinezie jest ból promieniujący z prawego podżebrza albo dołka podsercowego do okolicy międzyłopatkowej. Oprócz dodatniego objawu Chełmońskiego do innych symptomów należą: uczucie ucisku lub pełności w nadbrzuszu, wzdęcia, odbijanie, zła tolerancja potraw tłustych i smażonych, tkliwość w prawym podżebrzu, drętwienie kończyn.
• ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego – uszkodzenia ściany pęcherzyka żółciowego, które powoduje obrzęk i zgrubienie narządu oraz wysięk zapalny do światła pęcherzyka żółciowego, w wyniku czego następuje rozciągnięcie jego ścian oraz niedokrwienie. W wywiadzie stwierdza się ból pod prawym łukiem żebrowym promieniujący do prawej łopatki. Ma on charakter utrzymujący się lub nawracający i trwa przez ponad dobę. Dolegliwości często nie ustępują nawet po zażyciu środków rozkurczowych. Zazwyczaj u chorego wcześniej pojawiają się ataki kolki żółciowej. Następuje podwyższenie temperatury ciała, która sięga nawet 40°C. Oprócz dodatniego objawu Chełmońskiego występuje dodatni objaw Murphy'ego, który polega na położeniu dłoni w okolicy podżebrowej prawej w linii środkowo-obojczykowej i nakazaniu wykonania przez badanego głębokiego wdechu. Objaw uważa się za dodatni, jeśli badany przerwie wdech, co spowodowane jest bólem.

Zobacz także: Zapalenie woreczka żółciowego: przyczyny, objawy, leczenie

• kamicy dróg żółciowych, która rozwija się najczęściej u kobiet po 50 roku życia. Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj po posiłku. Charakterystyczny jest ból w prawym podżebrzu opasujący lub promieniujący do prawej łopatki. Ponadto występują mdłości, powiększony, tkliwy i wyczuwalny pęcherzyk żółciowy, wymioty, wzmożone napięcie powłok brzusznych, napadowy ostry ból brzucha zlokalizowany w nadbrzuszu środkowym, zgaga i wzdęcia brzucha. Nie stwierdza się gorączki ani objawów otrzewnowych.
• kolki wątrobowej – napadów bólu, które pojawiają się pod żebrem i mogą promieniować w okolice łopatki i ramienia. Dolegliwości pojawiają się nagle i mogą trwać nawet przez kilka godzin. Długotrwałemu bólowi brzucha może towarzyszyć wydalanie żółci. Za czynniki ryzyka wystąpienia kolki wątrobowej uważa się: niezdrową dietę bogatą w tłuszcze oraz potrawy smażone, nadużywanie alkoholu, otyłość i wiek powyżej 40 lat.
  

Bibliografia:

1. Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku. Tom 1, Warszawa, Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, 1991, s. 96–98.
   
2. Misztela Ż., Markiewicz R., Badanie funkcjonalne i diagnostyka różnicowa jako podstawa w pracy fizjoterapeuty z pacjentem. Prezentacja wybranych przypadków, „Przegląd Medyczny”, 2016; 10, s. 13–15.
   
3. Kokot F., Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Warszawa, PZWL, 2007.
   
4. Hartleb M., Gutkowski K., Kohut M., Badanie fizykalne jamy brzusznej z elementami diagnostyki różnicowej, Lublin, Wydawnictwo Czelej, 2010.
   
5. Bolechowski F., Podstawy ogólnej diagnostyki klinicznej, Warszawa, PZWL, 1982.
   
6. Gąsiorowska A., Małecka‑Panas E., Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. W: Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2014, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2014, s. 1033–1035.
   
7. Nowakowska-Duława E., Nowak A., Postępy w diagnostyce i leczeniu chorób dróg żółciowych, „Postępy Nauk Medycznych”, 2001, 2, s. 3–13.
   
8. Grzebieniak Z.,,Marek G., Agrawal A.K., Grzebieniak T., Ostre choroby jamy brzusznej – podstawy diagnostyki w aspekcie praktyki lekarza rodzinnego, „Family Medicine & Primary Care Review”, 2012, 14(2), s. 242–248.