Ciało szkliste to bezpostaciowa substancja o konsystencji białka jaja kurzego, składająca się z wody z dodatkiem włókien kolagenowych i kwasu hialuronowego. Jej przejrzystość pozwala na docieranie promieni światła do siatkówki i powstawanie tam obrazu. Najczęstsze stany chorobowe związane są z postępującymi z wiekiem zmianami degeneracyjnymi.

Budowa i lokalizacja ciała szklistego

Ciało szkliste to substancja galaretowata, składająca się w ponad 95% z wody. Domieszki włókien kolagenowych i kwasu hialuronowego nadają jej formę żelu o dużej lepkości. Jej centralna część otoczona jest warstwą bardziej zagęszczoną, która stanowi jej naturalne ograniczenie. Brak jest w niej komórek, a tempo metabolizmu jest minimalne. Ciało szkliste nie regeneruje się, jego ubytek nie powoduje rozrostu pozostałej części i uzupełnienia braku.

Ciało szkliste (szklistka, ciało witrealne) zajmuje największą przestrzeń gałki znajdującą się pomiędzy soczewką a powierzchnią siatkówki, czyli większość tzw. tylnego segmentu oka. Pozwala mu na utrzymanie napięcia i tym samym właściwego, stabilnego kształtu. Jest to niezbędny warunek dobrego widzenia – zmiany odległości rogówki i soczewki od siatkówki powodowałyby jego zaburzenia.

Bardzo ważną funkcją ciała szklistego jest podtrzymywanie siatkówki we właściwej pozycji. Ta niezmiernie wrażliwa struktura nie jest powiązana z podłożem na większości powierzchni i styka się z nim tylko dzięki naciskowi wywieranemu przez szklistkę. Dzięki temu może pobierać ze znajdującej się pod nią naczyniówki substancje odżywcze i utrzymać się w takim położeniu, by docierające do niej promienie światła tworzyły ostry obraz.

Zobaczcie na filmie, jak działa zdrowe oko:

Męty i tylne odłączenie ciała szklistego

Najczęstszymi zmianami w obrębie ciała szklistego są męty i jego tylne odłączenie. Oba stany są spowodowane zmianami degeneracyjnymi w obrębie tej struktury, związanymi najczęściej z wiekiem lub chorobami. Męty to drobne zagęszczenia ciała szklistego zawierające niekiedy pewne substancje, które w nim naturalnie nie występują. Pacjent skarży się wówczas na pojawiające się w oku przemieszczające się przy ruchach gałki zmętnienia lub niewielkie, nieregularne struktury: nitki, kropki, cienie albo plamy, nazywane przez chorych „muszkami”. Są one szczególnie dobrze dostrzegalne na jasnym, jednolitym tle, a stają się niewidoczne w trakcie dłuższego bezruchu oka. Mogą mieć charakter przejściowy, nawracający lub stały.

Tylne odwarstwienie ciała szklistego związane jest ze zmianą jego struktury. Zwiększająca się z czasem płynność galaretowatej substancji sprawia, że nie jest ona w stanie utrzymać swojego kształtu i w tylnej części oddziela się od powierzchni siatkówki. Zmiana zwykle nie jest rozległa i nie powoduje znaczącego pogorszenia wzroku, ale pacjent zaczyna spostrzegać tzw. fotopsje, czyli migotania i rozbłyski, pojawiające się również przy zamkniętych oczach.

Pomijając cięższe przypadki lub zmiany uciążliwe dla chorego, stany te nie wymagają specjalnego leczenia, w szczególności operacyjnego. Świadczą jednak o pewnej dysfunkcji oka i (szczególnie w przypadku tylnego odłączenia szklistki) ze względu na możliwe powikłania niezbędna jest regularna kontrola okulistyczna.

Krwotok do ciała szklistego

Krwotok do ciała szklistego związany jest najczęściej ze schorzeniami siatkówki. Choroby, np. cukrzyca, mogą powodować powstawanie nowych, niepełnowartościowych naczyń krwionośnych, które pękając, powodują wylew krwi do ciała szklistego. Stan ten (w zależności od lokalizacji i ilości wynaczynionej krwi) może być przyczyną objawów podobnych do mętów i upośledzenia ostrości wzroku, a nawet całkowitego zaniewidzenia. Po wykonaniu diagnostyki podejmuje się decyzję, czy powikłanie to należy leczyć operacyjnie, czy czekać na wchłonięcie się krwi. Jeśli krew wchłania się z ciała szklistego, może powstać tzw. rozpływ skrzący. Pacjent obserwuje żółtobrązowe, poruszające się wraz z ruchem oka plamy, a badający lekarz widzi w ciele szklistym kryształy cholesterolu. Stan ten nie jest zwykle leczony operacyjnie, jeśli znacząco nie pogarsza funkcjonowania chorego.

Zobacz też: Budowa i funkcja oka, mechanizm widzenia 

Zabiegi chirurgiczne w obrębie ciała szklistego

Podstawowym zabiegiem okulistycznym zmierzającym do usunięcia przyczyny zmętnienia ciała szklistego jest witrektomia – częściowe lub całkowite usunięcie tej struktury wraz ze zmianami chorobowymi. Operację wykonuje się pod specjalnym mikroskopem, przy użyciu zaawansowanych technicznie urządzeń z mikrochirurgicznymi końcówkami pozwalającymi na bezpieczne i skuteczne działanie wewnątrz gałki ocznej. Oprócz wymienionych schorzeń wskazaniem do witrektomii może być np.: odwarstwienie siatkówki, istnienie błon przedsiatkówkowych, uraz oka lub ciało obce w obrębie szklistki.

Kwalifikację do operacji wykonuje specjalista w zakresie chirurgii siatkówkowo-szklistkowej. Wynika to z faktu, że zabiegi tego typu wymagają indywidualnego podejścia, uzależnionego od stanu chorego, a sama procedura nie jest pozbawiona powikłań. Dlatego określenie, czy w danej sytuacji korzyść z zabiegu i spodziewana poprawa wzroku przewyższają ryzyko ewentualnych powikłań, wymaga ogromnej wiedzy i doświadczenia.