Beri-beri jest uznawana za skrajną formę hipowitaminozy, czyli zespołu objawów wywołanych zbyt małą ilością witaminy B1, którą ponad 100 lat temu wyizolował z otrębów ryżowych słynny polski biochemik Kazimierz Funk. Naukowiec szukał wówczas przyczyny choroby beri-beri, będącej przez wiele stuleci powodem śmierci tysięcy osób na całym świecie. Dziś rozpoznaje się ją znacznie rzadziej, a medycyna potrafi sobie z nią poradzić, jednak nieleczone schorzenie wciąż potrafi poważnie zagrozić życiu.

Beri-beri – objawy

Choroba beri-beri rozwija się bardzo powoli. Początkowo niedobór witaminy B1 nie wywołuje poważnych dolegliwości, które pojawiają się dopiero wówczas, gdy w organizmie następuje znaczne wyczerpanie zapasów tiaminy. Wstępne objawy beri-beri to: ciągłe uczucie zmęczenia, senność, drażliwość, apatia, brak apetytu i związany z nim spadek masy ciała, niższe od normalnego ciśnienie tętnicze, kołatanie serca, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, obrzęk twarzy i kończyn czy zaburzenia czucia.

Późniejsze objawy beri-beri pojawiają się stale lub okresowo i zależą od postaci choroby. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje omawianego schorzenia:

• suchą – zaatakowany zostaje wówczas układ nerwowy, co przejawia się przede wszystkim: osłabieniem i bólami mięśni (głównie nóg), mrowieniem stóp i dłoni, problemami z mówieniem, zaburzeniami pamięci i koncentracji, oczopląsem (mimowolnymi, rytmicznymi ruchami gałek ocznych), a w skrajnych przypadkach całkowitym paraliżem mięśni, utratą przytomności i śpiączką;
• mokrą – zaburzone zostaje funkcjonowanie układu krążenia, czego konsekwencjami bywają: przyspieszona praca serca, ból i obrzęk nóg, uczucie duszności, wysoka gorączka, wysięk opłucnowy (nagromadzenie płynów między płucami a klatką piersiową); nieleczona mokra postać beri-beri może też prowadzić do trwałej niewydolności mięśnia sercowego;
• niemowlęcą – pojawiają się objawy podobne do mokrej postaci beri-beri, dziecko ma również problemy z trawieniem, może dojść do zapalenia mózgu i nerwów obwodowych, niewydolności serca czy afonii, zwanej również bezgłosem.

Beri-beri – przyczyny

Choroba beri-beri spowodowana jest niedoborem witaminy B1, czyli tiaminy. Zwykle jest to konsekwencją naszego stylu życia i diety – schorzenie często wiąże się bowiem z ogólnym niedożywieniem, nadużywaniem alkoholu oraz spożywaniem pokarmów zawierających tiaminazy, czyli enzymy rozkładające witaminę B1. Mowa przede wszystkim o owocach morza, surowych rybach (zwłaszcza słodkowodnych) czy produktach mających w składzie związki siarki.

Na rozwój beri-beri narażone są także osoby, u których występuje zwiększone zapotrzebowanie na tiaminę, czyli zmagające się z nadczynnością tarczycy, przechodzące poważne choroby objawiające się m.in. wysoką gorączką, a także kobiety w okresie ciąży i karmienia piersią. Niebezpieczne bywa też zwiększone wydalanie witaminy B1, obserwowane u osób cierpiących na bulimię, stosujących leki moczopędne i przechodzących dializowanie.

Beri-beri – zapobieganie

Tiamina, której niedobór powoduje chorobę beri-beri, odgrywa w organizmie bardzo ważną rolę, będąc niezbędnym uczestnikiem procesów wpływających na prawidłowe funkcjonowanie systemu nerwowego, układu mięśniowego i sercowo-naczyniowego. Witamina B1 uczestniczy m.in. w rozkładzie węglowodanów i glukozy, jej niewystarczające stężenie skutkuje gromadzeniem się toksycznego kwasu pirogronowego, którego nadmiar prowadzi do uszkodzenia komórek nerwowych oraz ważnych grup mięśniowych.

Tiamina nieprzypadkowo nazywana bywa „witaminą radości”, ponieważ w układzie nerwowym wspomaga cholinę, odpowiedzialną za nastrój, poprawę samopoczucia i zwiększenie odporności na stres. Witamina B1 uczestniczy też w procesie wydzielania niektórych hormonów, przyspiesza gojenie się ran oraz zmniejsza odczucie bólu.

Beri-beri to nie jedyna konsekwencja niedoboru tiaminy. Witamina ta wykazuje też działanie antyoksydacyjne, chroniąc organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, niszczących tkanki, przyspieszających procesy starzenia i przyczyniających się do rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych, nowotworów, schorzeń układu krążenia, zaćmy, choroby Alzheimera czy Parkinsona.

Chorobie beri-beri możemy zapobiec, stosując zbilansowaną dietę, która pokrywa zapotrzebowanie organizmu na witaminę B1. Bogatymi źródłami tiaminy są zwłaszcza: mięso wieprzowe, orzechy (pistacjowe i arachidowe), podroby (wątróbka, nerki, móżdżek), kasza manna i gryczana, pieczywo żytnie, płatki owsiane, otręby zbożowe, pestki słonecznika, por, kalafior, mandarynki oraz banany.

W przypadku beri-beri i dużego niedoboru witaminy B1 lekarz może zalecić jej suplementowanie i przyjmowanie preparatów domięśniowych lub doustnych.