Gardło to przestrzeń, ograniczona przez liczne mięśnie i powięzi, przez którą przechodzą nie tylko wdychane i wydychane powietrze, ale też spożywane przez człowieka pokarmy oraz napoje. Dzięki skomplikowanemu umięśnieniu i unerwieniu gardła możliwe jest prawidłowe rozdzielenie obu tych dróg, co zapobiega zakrztuszeniu się. Istotna jest również rola, jaką gardło spełnia w fonacji, czyli wydobywaniu dźwięków.

Budowa gardła

Gardło znajduje się w obrębie szyi i łączy jamę ustną i nosową z krtanią oraz przełykiem. Anatomicznie jest rurowatym tworem dzielącym się na trzy piętra: nosowe, ustne i krtaniowe.

Część nosowa jest z przodu połączona z jamą nosową. Sklepienie gardła przechodzi płynnie w tylną ścianę, która opiera się o przednią powierzchnię kręgosłupa szyjnego. Od dołu jej kontynuacją jest odcinek ustny. Za granicę obu tych elementów uważa się podniebienie miękkie.

Część ustna ograniczona jest od przodu przez nasadę języka i jamę ustną, z boku przez łuki podniebienno-gardłowe i podniebienno-językowe. Od dołu jej przedłużenie stanowi piętro krtaniowe. Dolną krawędź wyznacza chrząstka pierścieniowata. Rozdzielenie przepływu powietrza i pokarmu zapewnia nagłośnia, która jest chrząstką będącą elementem krtani. Wystaje ona do światła dolnej części gardła i zamyka wejście do tchawicy w trakcie przełykania.

Część nosowa gardła łączy się z prawym i lewym uchem środkowym za pośrednictwem trąbek słuchowych (tzw. trąbek Eustachiusza). Ten wąski kanał pozwala na wyrównywanie ciśnień po obu stronach błony bębenkowej. W przypadku zapalenia gardła lub ucha środkowego, kiedy śluzówki są obrzęknięte, trąbka może być niedrożna, co powoduje zatykanie ucha lub nawet jego ból.

Ściana gardła jest wysłana błoną śluzową, pod którą znajdują się liczne skupienia tkanki chłonnej: węzły i naczynia chłonne, migdałki podniebienne (normalnie ukryte pomiędzy łukami podniebiennymi) oraz (zanikający z wiekiem) migdałek gardłowy. Wszystkie one pełnią istotną rolę w wychwytywaniu i zwalczaniu czynników chorobotwórczych (bakterii, wirusów), które z powietrzem lub pokarmem przedostają się do wnętrza organizmu.

Funkcje gardła

Podstawową funkcją gardła jest transportowanie powietrza oddechowego, pokarmów stałych i płynnych do wnętrza ciała i rozdzielanie tych dwóch strumieni odpowiednio do krtani oraz do przełyku. Jest to możliwe m.in. dzięki temu, że gardło ma bardzo bogate unerwienie czuciowe. Pozwala ono na określenie położenia pożywienia, a precyzyjnie sterowany nerwami ruchowymi, skomplikowany układ mięśni jest w stanie w skoordynowany sposób wymusić połykanie.

Niezmiernie skomplikowaną funkcją gardła jest udział w wydawaniu dźwięków. Powstają one w krtani, a ich wysokość (częstotliwość) zależy od długości i kształtu fałdów głosowych. Jednak o ich głośności, barwie i czystości mowy lub śpiewu decydują gardło i jama ustna, stanowiące swego rodzaju aparat rezonansowy. Na te elementy można wpływać świadomie, co najlepiej słychać w przypadku znanych mówców, aktorów lub śpiewaków operowych. Zapalenia i obrzęki gardła mogą pogorszyć jakość emisji głosu.

Utkanie chłonne gardła i jego bogate unaczynienie spełniają ważną rolę w zwalczaniu nadkażeń bakteryjnych i wirusowych. Wczesna eliminacja takich patogenów w miejscu wniknięcia ogranicza możliwość ich rozprzestrzenienia się i rozwoju procesu chorobowego.

Najczęstsze schorzenia gardła

Do najczęstszych chorób gardła zalicza się stany zapalne, które mogą być spowodowane przez wirusy lub bakterie. Szczególną postacią jest angina, czyli wywołane przez paciorkowce zapalenie, w trakcie którego w kryptach migdałków podniebiennych tworzą się widoczne naloty ze złuszczonego nabłonka i czopy ropne. Powikłaniem tej choroby może też być powstanie ropnia okołomigdałkowego.

Relatywnie częstym stanem jest obrzęk błony śluzowej gardła, który może być częścią nadmiernej reakcji organizmu na alergeny lub substancje toksyczne. Jego przebieg bywa gwałtowny i (szczególnie u małych dzieci) może stanowić nawet zagrożenie życia.

Chorobą występującą u większych dzieci i wymagającą w niektórych przypadkach interwencji chirurgicznej jest przerost tzw. trzeciego migdałka. Jest to skupienie tkanki chłonnej, zlokalizowane na tylnej ścianie gardła.

Ściany gardła nie są równe i w ich obrębie wyróżnia się wiele fałdów oraz zachyłków. Są one często miejscem, gdzie dochodzi do zatrzymywania się ciał obcych albo fragmentów pokarmów oraz do wbijania się ości lub połkniętych małych, ostrych przedmiotów. Ponieważ stany takie wywołują wiele nieprzyjemnych objawów, grożą powstaniem zapalenia lub perforacją ściany gardła, niezbędna jest w tych sytuacjach konsultacja lekarska.

W praktyce klinicznej można spotkać się z przypadkami chemicznych lub termicznych oparzeń, z polipami lub nowotworami złośliwymi błony śluzowej gardła.