Zwichnięcie to stan, w którym kości współtworzące staw przemieszczają się względem siebie w sposób nieprawidłowy, zwykle wymuszony silnym urazem. Najczęściej wiąże się to z rozerwaniem torebki stawowej lub uszkodzeniem więzadeł okołostawowych.

Zwichnięcie – pierwsza pomoc – zasady ogólne

Pierwsza pomoc przy zwichnięciu ma głównie zapobiec powiększaniu się przemieszczenia kości. Służy także zmniejszeniu wtórnych objawów, takich jak obrzęk tkanek wewnątrz- i pozastawowych, krwawienie z przerwanych przy urazie naczyń krwionośnych i ból. Nie wolno próbować nastawiać zwichnięcia samodzielnie na miejscu zdarzenia.

Nawet jeśli dojdzie do samoistnego powrotu kości na właściwe miejsce (nastawienia zwichnięcia), nie należy rezygnować ze standardowego, opisanego niżej postępowania. Powstałe przy okazji zwichnięcia uszkodzenia tkanek miękkich albo nierozpoznane złamania mogą wymagać diagnostyki i leczenia.

Jeśli przy urazie doszło do zranienia powłok w okolicy stawu, należy założyć odpowiedni jałowy opatrunek. Musi on być zabezpieczony przed przesiąkaniem (np. podczas robienia zimnych okładów). Poszkodowanemu można doraźnie podać leki przeciwbólowe i należy go jak najszybciej przetransportować do lekarza.

Zwichnięcie nogi lub ręki – najczęstsze urazy

Najczęściej spotykane zwichnięcie to uraz palców ręki albo stawu skokowego. O ile pierwszy z nich po nastawieniu ma zwykle krótki i niepowikłany przebieg, o tyle zwichnięcie nogi w kostce może wymagać poważnej operacji i długiej rehabilitacji. Podobnie skomplikowane w leczeniu są pourazowe zmiany stawu łokciowego.

Częstym przypadkiem są zwichnięcia barku. Po raz pierwszy pojawiają się zwykle pod wpływem silnego urazu (np. niefortunny upadek na ramię, gwałtowne pociągnięcie za rękę). W stawie tym łatwo dochodzi do trwałego zaburzenia jego stabilności, co prowadzi do powtórnych, tzw. nawykowych zwichnięć. Nawracają one co jakiś czas pod wpływem coraz mniejszych bodźców, często samoistnie ulegają nastawieniu. Mogą wymagać leczenia chirurgicznego, jeśli istotnie zaburzają funkcjonowanie chorego.

Zwichnięcia stawu kolanowego, często połączone z zerwaniem jednego lub kilku więzadeł, są przeważnie skutkiem urazów powstających w trakcie uprawiania sportu. Zdecydowanie rzadziej – podczas wypadków komunikacyjnych, upadków na nogi z większej wysokości – zdarzają się przypadki zwichnięcia stawu biodrowego. Wymagają one długiego leczenia – również ze względu na powikłanie pod postacią zerwania więzadła głowy kości udowej i przerwania znajdującej się w nim tętnicy.

Pierwsza pomoc przy zwichnięciu nogi lub ręki

Pierwsza pomoc przy zwichnięciu obejmuje cztery podstawowe kroki:

• odciążenie,

• uniesienie,

• schłodzenie,

• unieruchomienie.

Pierwszym odruchem ratownika i poszkodowanego musi być natychmiastowe odciążenie kończyny. Zwichnięte kości nogi wchodzące w skład stawu mogą w trakcie chodzenia lub podpierania się ulegać dalszemu przemieszczaniu. Podobnie dzieje się w sytuacji, gdy urazowi ulegnie ręka (albo inna część kończy górnej), a chory podpiera się nią (np. używa jej przy zejściu z rusztowania) albo stara się nosić w niej nawet lekkie przedmioty.

Jeśli do zwichnięcia doszło w obrębie obwodowej części kończyny (kostka, kolano, łokieć, nadgarstek lub palce), uszkodzoną okolicę należy unieść. Dzięki temu powstający wskutek urazu obrzęk jest mniejszy, co ułatwia nastawienie zwichnięcia i przyspiesza rekonwalescencję. Dodatkową korzyścią jest zmniejszenie intensywności ewentualnego krwawienia do jamy stawu dzięki zmniejszeniu ciśnienia wyciekającej krwi. Jej wynaczynienie może utrudniać interwencję lekarzom, nasilać ból, a w odległej perspektywie zwiększyć prawdopodobieństwo powstania zmian zwyrodnieniowych w stawie.

Korzystne działanie ma intensywne schładzanie miejsca zwichnięcia. Zmniejsza reakcję zapalną i przyrastanie obrzęku, a także obkurcza naczynia krwionośne. Najlepszym sposobem jest użycie worka z lodem, którym okłada się miejsce urazu. Oczywiście skórę chorego należy zabezpieczyć przed przemrożeniem.

Ze względu na zniekształcenie stawu i możliwość dalszego przemieszczania się kości, miejsce zwichnięcia musi być odpowiednio unieruchomione. Najlepszym wyjściem jest wykorzystanie szyny Kramera – wykonanej z drutu, dającej się odpowiednio wyprofilować i dopasować do stanu miejscowego. Używa się jej do unieruchomienia kości tworzących staw. W warunkach pierwszej pomocy można zastosować znajdujące się w pobliżu przypadkowe przedmioty albo użyć jednej ze znanych technik unieruchamiania zwichnięć:

• bark – przybandażować kończynę do ciała, z łokciem zgiętym pod kątem 90 o , założyć chustę trójkątną albo temblak,

• kolano lub staw biodrowy – przybandażować chorą kończynę do zdrowej (jeśli kierunek zwichnięcia i deformacja kończyny tego nie uniemożliwiają),

• palce ręki – jako elementu stabilizującego można użyć sąsiednich palców albo obandażować opaską rękę ułożoną wygodnie na zrolowanej ściereczce lub ręczniku.

Zwichnięcie – transport do lekarza

Chorego ze zwichnięciem należy po udzieleniu pierwszej pomocy jak najszybciej przetransportować na oddział chirurgii urazowej. Im krótszy jest czas, jaki upływa od urazu do momentu nastawienia zwichnięcia, tym szybsza i prostsza jest rehabilitacja.

Wykonane podczas diagnostyki zdjęcia rentgenowskie (RTG) pozwalają wykluczyć złamanie. Ultrasonografia (USG) lub doraźne badania artroskopowe umożliwiają rozpoznanie i wdrożenie leczenia uszkodzeń torebki stawowej i więzadeł.