Stan agonalny objawia się zwykle zaburzeniami świadomości, które wiążą się z powolnym zatrzymywaniem funkcjonowania układów organizmu. Na tym etapie najważniejsze jest ulżenie umierającemu w cierpieniu oraz wsparcie ze strony bliskich, by mógł godnie zakończyć swoje życie.
Czym jest agonia?
Choroby oraz proces starzenia nieuchronnie doprowadzają do ostatniego etapu życia, jakim jest umieranie. Tylko niektórzy ludzie przeżywają śmierć jako punkt w czasie, w większości przypadków jest ona poprzedzona powolnym wygasaniem czynności układów ludzkiego organizmu. Agonia, czyli zespół objawów bezpośrednio poprzedzających śmierć, oznaczających jej bezpośrednią bliskość, to proces, który prowadzi do całkowitego i nieodwracalnego ustania funkcji życiowych. Trwa zwykle od kilku do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu godzin, a rozpoznanie jej stawia się na podstawie objawów. Obraz kliniczny chorego będącego u kresu życia nazywany jest stanem agonalnym.
Agonia, chociaż stosunkowo krótka, jest złożonym procesem, w którym stopniowo dochodzi do zaprzestania prawidłowego funkcjonowania organizmu. Składa się z kilku etapów, do których należą:
- śmierć pozorna – wyczerpanie naturalnych sił organizmu, które są niezbędne do podtrzymywania funkcji życiowych,
- śmierć kliniczna – nieodwracalna śmierć mózgu,
- śmierć biologiczna – właściwa, absolutna.
Agonię poprzedzają dwa etapy, zwane życiem zredukowanym (narastanie niewydolności podstawowych układów ludzkiego organizmu) oraz życiem minimalnym, oznaczającym spadek przejawów życia oraz dalsze pogłębianie się dysfunkcji narządów.
Polecamy: Śmierć mózgowa a śmierć pnia mózgu – świadomość, objawy, kryteria
Stan agonalny – objawy
Na stan agonalny składa się szereg objawów, które zwiastują mającą nadejść niebawem śmierć. Zazwyczaj przejście chorego w ten etap umierania jest widoczne dla otoczenia oraz dla samej cierpiącej osoby.
Najważniejsze symptomy agonii to:
- zaburzenia świadomości utrudniające komunikowanie się z otoczeniem, ich nasilenie jest zależne od osoby,
- sygnalizowanie bólu oraz innych niedogodności, takich jak: niewygodne ułożenie, pragnienie, głód, gorączka czy zaleganie moczu za pomocą grymasów, jęczenia lub nadpobudliwości psychoruchowej,
- zaostrzone rysy twarzy,
- słabo wyczuwalne tętno – tzw. tętno nitkowate,
- chłodne, blade kończyny,
- charakterystyczna zmiana oddechu na charczący, przyspieszony i przerywany, zwany rzężeniem przedśmiertnym, agonalnym – spowodowana jest zwiotczeniem mięśni aparatu oddechowego oraz zalegającą wydzieliną, której chory nie jest w stanie połknąć.
Na etapie agonii chory jest widocznie osłabiony fizycznie, często odmawia przyjęcia pokarmu. Zwykle przeczuwa nadchodzącą śmierć, przez co staje się małomówny, obojętny emocjonalnie, zdaje się również mniej zainteresowany otoczeniem, nie przyjmuje postawy walczącej.
Czy śmierć mózgowa jest szansą dla innych pacjentów na przeszczep? czym jest śmierć mózgowa i jak ją stwierdzić odpowiedz znajdziesz w filmie:
Stan agonalny – postępowanie z umierającym
Zaobserwowanie początku agonii u osoby bliskiej wymaga specjalnej troski ze strony otoczenia. Należy podjąć działania prowadzące do zmniejszenia cierpienia umierającego i zadbać o warunki pozwalające mu na spokojne, godne odejście.
Wydaje się, że warunkiem koniecznym do utrzymania opieki na wysokim poziomie jest obecność osoby bliskiej przy łóżku umierającego. Chory powinien być ułożony w wygodny sposób. Należy unikać dużej liczby osób przebywającej w jego pomieszczeniu, hałasu oraz intensywnego światła, które mogą go niepokoić. Na życzenie umierającego, wyrażone podczas procesu umierania, lub też gdy przypuszcza się, że ma takowe, należy zadbać o dostęp do opieki duchowej.
Osoba w stanie agonalnym powinna być pod opieką personelu medycznego, jednak proces umierania nie musi koniecznie przebiegać w szpitalu czy hospicjum. Przebywanie w domu wśród rodziny stwarza dogodniejsze warunki do pożegnania się i odejścia w spokoju. Konieczne zabiegi lecznicze oraz pielęgnacyjne są przeprowadzane w znieczuleniu oraz sedacji, by chory nie odczuwał bólu. Na tym etapie opieka lekarska polega na łagodzeniu dolegliwości bólowych, redukowaniu gorączki, zmniejszaniu uczucia duszności oraz lęku związanego ze śmiercią. Odstępuje się od podawania preparatów na choroby przewlekłe, gdyż staje się to bezcelowe; ich działanie nie zatrzyma już procesu umierania, a jest jedynie obciążeniem. Zmienia się także drogę podawania pozostałych leków, koniecznych dla zwiększenia komfortu i redukujących objawy, na dożylną lub podskórną.
Należy pamiętać, że oprócz opieki nad umierającą osobą troską należy otoczyć jej rodzinę i bliskich. W razie konieczności warto pamiętać o możliwości zwrócenia się do psychologa, który pomoże uporać się ze smutkiem oraz żalem za odchodzącym.
Bibliografia:
- N. Sykes Zagadnienia związane ze schyłkowym okresem życia European Journal of Cancer, 2008; 44: 1157–1162
- Walden-Gałuszko de K.: Wybrane zagadnienia psychoonkologii i psychotanatologii, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1992