Zanikowe zapalenie skóry to część klinicznego obrazu boreliozy – pojawia się 2–3 lata od zachorowania i jest poprzedzona innymi objawami, z których najbardziej charakterystyczny jest wędrujący rumień. Borelioza, jako choroba bakteryjna, jest leczona antybiotykami. Leczenie powinno być wdrożone jak najwcześniej.

Borelioza jako przyczyna zanikowego zapalenia skóry

Borelioza jest chorobą bakteryjną, której nosicielami są głównie gryzonie oraz dzikie zwierzęta leśne. Przyczyną zakażenia ludzi jest kontakt z kleszczami, których poprzednimi żywicielami były te właśnie zwierzęta. Do zainfekowania organizmu człowieka wystarczy pojedyncze ugryzienie przez kleszcza. Rocznie obserwuje się ok. 20 000 nowych zachorowań. Oznacza to, że po każdym kontakcie z kleszczem należy tę chorobę brać pod uwagę, a ukąszoną osobę uważnie obserwować. Pierwszym objawem jest zwykle charakterystyczny rumień wędrujący (migrujący), który pojawia się w ciągu 1–3 tygodni w miejscu ugryzienia, a następnie rozchodzi się, tworząc coraz większy krąg – czerwony na obrzeżach, a bledszy w środkowej części. Zaobserwowanie go pozwala na natychmiastowe rozpoznanie boreliozy. Niestety nie pojawia się on u ok. 30% zakażonych osób. Jedynymi wczesnymi objawami mogą być u nich mało charakterystyczne symptomy podobne do banalnej infekcji wirusowej (stany podgorączkowe lub niewysoka gorączka, bóle mięśniowe lub stawowe oraz osłabienie). U chorych może powstać także długo utrzymujący się naciek limfocytarny – guzek, który rozwija się najczęściej na płatku ucha, brodawce sutkowej albo na mosznie.

Druga faza boreliozy to zwykle poważne zespoły o typie nawracających zapaleń, które mogą dotyczyć:

• stawów (głównie w obrębie kończyn),
  
• nerwów czaszkowych lub rdzeniowych,
  
• opon mózgowo-rdzeniowych (choroba ma zwykle łagodny przebieg),
  
• mięśnia sercowego, osierdzia i wsierdzia.
  

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry jest podstawowym objawem późnej fazy choroby, która zaczyna się mniej więcej 2–3 lata po ukąszeniu przez kleszcza.

Początkowymi objawami są zaczerwienienie i rumień, pojawiające się na obwodowych częściach kończyn (dłoniach, przedramionach, stopach i goleniach). Zmiany te stają się coraz większe, mogą też rozprzestrzeniać się na uda, dochodząc aż do pośladków i pachwin. Stopniowo dochodzi do pomarszczenia i znacznego ścieńczenia skóry. Wyraźnie prześwitujące rozszerzone naczynia krwionośne sprawiają, że przyjmuje ona sinofioletowe zabarwienie. Mogą pojawiać się miejscowe zmiany pigmentacji, zaburzenia czucia pod postacią parestezji (mrowienie, pieczenie, kłucie itp.) oraz bóle okolicznych stawów.

W miejscach narażonych na ucisk (np. pod łokciami) obserwuje się czasem zwłóknienia lub zmiany o typie tzw. twardziny – jednolite, stwardniałe obszary skóry o niemal białym zabarwieniu. Nawet niewielkie urazy czy otarcia mogą powodować powstawanie trudno gojących się owrzodzeń.

Zanikowemu zapaleniu skóry kończyn towarzyszą niekiedy inne objawy późnej postaci boreliozy:

• przewlekłe zapalenia stawów,
  
• porażenia nerwów czaszkowych (głównie nerwu twarzowego),
  
• polineuropatia z silnymi, nocnymi bólami, osłabieniem, zanikami lub zapaleniem mięśni.
  

Rozpoznanie przyczyny zanikowego zapalenia skóry kończyn

Ze względu na charakterystyczny przebieg choroby ustalenie, że przyczyną zanikowego zapalenia skóry kończyn jest borelioza, jest relatywnie łatwe. Zebranie szczegółowego wywiadu oraz połączenie w całość wszystkich występujących objawów pozwalają na zlecenie specyficznych, kierunkowych badań, które ostatecznie potwierdzają rozpoznanie.

Największe znaczenie mają badania immunologiczne. W pierwszej kolejności wykonuje się test ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay). Jeśli wynik jest wątpliwy, a choroba ma skąpe objawy, dla potwierdzenia wykonuje się testy metodą western blot, które uważa się za niemal stuprocentowo pewne.

Funkcję pomocniczą pełnią badania histologiczne wycinka zmienionej chorobowo skóry.

Leczenie zanikowego zapalenia skóry

Zanikowe zapalenie skóry poddaje się leczeniu antybiotykami. Terapia powinna trwać 6–8 tygodni. Najczęściej stosowane są:

• tetracykliny (głównie doksycyklina),
  
• cefalosporyny,
  
• antybiotyki penicylinowe.
  

Jeśli doszło do pojawienia się zmian zwłóknieniowych skóry, w pierwszej fazie leczenia można również podawać miejscowo glikokortykosteroidy.

Prawidłowo przeprowadzony cykl leczenia najczęściej hamuje rozwój zmian zanikowych i (po dłuższym czasie) może doprowadzić nawet do całkowitej regeneracji skóry.