Chorzy dowiadują się często od lekarza, że mają „wodę w płucach”. To opisowe określenie ma tłumaczyć, skąd bierze się duszność, ale nie pozwala na zrozumienie rzeczywistych powodów dolegliwości. Przyczyną są choroby serca, stany zapalne w obrębie układu oddechowego albo nowotwory złośliwe.

Skąd się bierze woda w płucach?

Woda w płucach to tak naprawdę przesięk osocza krwi. Płyn ten tworzy się w przestrzeni pozanaczyniowej w efekcie przesączania się z drobnych naczyń krwionośnych wody, soli mineralnych i niewielkich ilości białka. Przyczyną jest stan zapalny i działanie związanych z nim substancji zwiększających przepuszczalność ściany naczyń krwionośnych (np. histaminy) albo powstanie w niewielkich tętniczkach znacznego nadciśnienia, wywołanego przez proces chorobowy. Zbieranie się płynu w obrębie miąższu płucnego albo w jamie opłucnej jest bezpośrednią przyczyną dolegliwości.

Woda w płucach – przyczyny związane z chorobami serca

Choroby serca są częstą przyczyną zbierania się płynu w obrębie miąższu płucnego. Prawy przedsionek i prawa komora pompują krew do tzw. krążenia małego (płucnego). Po przepłynięciu przez naczynia znajdujące się w pęcherzykach płucnych, oddaniu dwutlenku węgla i pobraniu z powietrza tlenu powinna ona być dalej przemieszczana przez lewą część serca do narządów obwodowych. Problem powstaje wówczas, gdy do płuc dociera prawidłowa ilość krwi, a zbyt mała jej objętość jest odprowadzana dalej. Tworzy się miejscowy zastój i część płynu przesącza się z łożyska naczyniowego do tkanki śródmiąższowej i pęcherzyków płucnych.

Przyczyną takiego stanu są:

• przewlekła niewydolność lewej komory, spowodowana przez chorobę niedokrwienną serca albo kardiomiopatię,
  
• zwężenie lub niedomykalność zastawki dwudzielnej (mitralnej) pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą,
  
• zwężenie lub niedomykalność zastawki aortalnej, przez którą krew jest tłoczona z serca do aorty,
  
• zwężenie aorty.
  

Wszystkie te schorzenia powodują tzw. zastój płucny, czyli stan określany potocznie jako woda w płucach.

Szczególną przyczyną tego objawu jest ostra niewydolność lewokomorowa, do której dochodzi m.in. w przebiegu zawału mięśnia sercowego lub niektórych napadowych zaburzeń rytmu. W takiej chwili lewa komora może wypompowywać wielokrotnie mniejszą niż normalnie objętość krwi, a prawa „dopycha” do płuc normalną jej ilość. Naczynia płucne przepełniają się, zwiększa się w nich ciśnienie i dochodzi do bardzo szybkiego przesączania się z nich płynu. Powstaje tzw. obrzęk płuc, który powoduje bardzo silną duszność i kaszel. W jego trakcie odkrztuszana jest pienista wydzielina, podbarwiona na różowo krwią z drobnych, pękających naczynek. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia.

Woda w opłucnej – przyczyny i objawy

Przyczynami zbierania się w opłucnej wody (a właściwie płynu przesiękowego lub – zawierającego większą ilość białek – wysiękowego) są zwykle wysiękowe zapalenie opłucnej albo płatowe zapalenie płuc. Choroby te powodują duszność, kaszel, często gorączkę z dreszczami i ogólne osłabienie. Zgromadzony w opłucnej płyn może zostać zakażony przez wędrujące z krwią bakterie i przekształcić się w ropę, tworząc ropniak opłucnej. Jego obecność może w pewnych warunkach stanowić zagrożenie dla życia chorego.

Inną przyczyną przenikania płynu do jamy opłucnej są nowotwory płuc – najczęściej przerzuty raka innych narządów. Guzy takie zwykle występują w większej ilości i umiejscawiają się w obwodowych częściach płatów płucnych. Mogą być zlokalizowane tuż pod opłucną, a rosnąc – naciekać ją. Powoduje to po pewnym czasie zmianę miejscowych warunków i tworzenie się płynu przesiękowego. Gromadzi się on stopniowo w jamie opłucnej, często w dużych ilościach, uciskając coraz bardziej na płuca. Proces ten jest niebolesny, więc chory najczęściej zgłasza się do lekarza późno, gdy pojawia się coraz silniejsza, stała duszność. Niekiedy woda w opłucnej jest pierwszym zdiagnozowanym objawem choroby nowotworowej. Dopiero późniejsza diagnostyka pozwala na stwierdzenie, że w organizmie znajdują się zmiany rakowe z przerzutami.

Woda w płucach – leczenie

Terapia w sytuacji, gdy w płucach lub jamie opłucnej pojawia się płyn, powinna przede wszystkim obejmować działanie przyczynowe. Wady zastawek serca albo zwężenie aorty mogą wymagać leczenia chirurgicznego. Chorobę niedokrwienną serca i zaburzenia rytmu poddaje się farmakoterapii. Znaczące zwężenia naczyń krwionośnych, powodujące dolegliwości, rozszerza się specjalnym cewnikiem z balonikiem lub za pomocą tzw. stentów. Można je też omijać, wykonując pomosty aortalno-wieńcowe (tzw. bypassy). Postępowanie w obrzęku płuc obejmuje podawanie leków zwiększających skuteczność pracy serca oraz preparatów odwadniających, które pomagają odprowadzić nadmiar płynu z płuc.

Jeśli w jamie opłucnej zgromadzi się duża ilość płynu, to niezależnie od przyczyny choroby najczęściej odciąga się go, by poprawić wydolność oddechową chorego. Zabieg ten trzeba niekiedy powtarzać, nawet wielokrotnie. Nie likwiduje on przyczyny zbierania się wody w opłucnej, więc niezbędne jest jednoczesne podjęcie leczenia choroby zasadniczej.