Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) to zespół czynności, służących ratowaniu pacjenta z zatrzymaniem krążenia. Najważniejszym czynnikiem zwiększającym szansę na uratowanie takiej osoby jest szybkie i skuteczne wykonanie kilku podstawowych zaleceń. Bierne oczekiwanie na przyjazd ratowników znacznie pogarsza rokowania.

Rozpoznanie zatrzymania krążenia

Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) jest w Europie przyczyną około pół miliona zgonów rocznie. W każdym stanie utraty przytomności należy podejrzewać, że mogło dojść do NZK. Według najnowszych zaleceń wskazaniem do natychmiastowego rozpoczęcia resuscytacji jest towarzyszący zaburzeniom oddechu brak reakcji na bodźce zewnętrzne.

Należy pamiętać, że skutkiem nagłego zatrzymania krążenia mogą być drgawki wynikające z niedotlenienia mózgu, dlatego w każdym przypadku drgawek trzeba brać pod uwagę nie tylko padaczkę, ale i NZK.

RKO zapewnia niewielki przepływ krwi przez mózg i serce, co chroni te organy przed nieodwracalnym uszkodzeniem. W niektórych przypadkach może dojść do samoistnego powrotu efektywnej pracy serca oraz odzyskania przez pacjenta oddechu i przytomności.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa a czas

Najważniejszym czynnikiem w RKO jest czas. Tkanka mózgowa jest niezwykle wrażliwa na niedotlenienie - do nieodwracalnych zmian dochodzi już po kilku minutach. Zaburzenia czynnościowe (w tym upośledzenie pracy ośrodka oddechowego) pojawiają się o wiele wcześniej. Podobnie sprawa ma się z sercem - pierwotną przyczyną zatrzymania krążenia nie jest jego zatrzymanie, ale zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz komorowy lub migotanie komór). W obu tych sytuacjach serce pracuje nieefektywnie i nie pompuje krwi. Stan ten można w wielu wypadkach odwrócić - zapewniając masaż serca i sztuczne oddychanie oraz stosując wczesną defibrylację, czyli zabieg polegający na użyciu impulsu elektrycznego, który likwiduje zaburzenia rytmu serca i przywraca prawidłowy rytm. W późnej fazie zatrzymania krążenia dochodzi zwykle do asystolii - stanu, w którym serce pozostaje w bezruchu lub następują w nim drobne, nieskoordynowane drżenia. Defibrylacja nie przynosi wtedy efektów, a pobudzenie serca do pracy i uratowanie pacjenta staje się niezmiernie trudne. W związku z powyższym w czasie RKO nie należy marnować ani sekundy - czy to podczas oceny stanu pacjenta, przy podejmowaniu decyzji o podjęciu akcji ratowniczej, czy też w jej trakcie.

Zasady i wytyczne resuscytacji

Akcję ratowniczą najlepiej prowadzić według wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji, które w Polsce są publikowane i wdrażane przez Polską Radę Resuscytacji. Wytyczne są wynikiem wieloletniego doświadczenia i oceny skuteczności różnych procedur i schematów pomocy w NZK. Na podstawie trwających nieustannie badań wytyczne te są co roku weryfikowane i poprawiane. Kierując się nimi, pacjentowi zapewnia się najlepszą pomoc, nie tracąc czasu na zbędne, opóźniające akcję czynności. Warto jako przykład przypomnieć, że wskazaniem do rozpoczęcia RKO jest brak reakcji na bodźce i zaburzenia oddechu. Wytyczne nie zalecają sprawdzania tętna - byłoby to zbędnym opóźnieniem rozpoczęcia masażu serca w miejscu zdarzenia.

Organizacja akcji resuscytacji krążeniowo-oddechowej

Podstawowe czynności w przypadku podejrzenia zatrzymania krążenia to:

• udrożnienie dróg oddechowych - należy ułożyć osobę na wznak, odgiąć głowę ku tyłowi i po otwarciu jej ust unieść żuchwę, co zapobiega zamknięciu dróg oddechowych przez język;
  
• podejrzenie ciała obcego - jeśli znajduje się w ustach, trzeba je usunąć (przed przygryzieniem palców zabezpiecza się, wkładając między rozwarte szczęki pacjenta twardy przedmiot); jeśli ciało znajduje się głębiej, uderza się pacjenta kilkakrotnie w okolice miedzyłopatkową, a jeśli to nie pomaga, uciska się nadbrzusze, obejmując pacjenta od tyłu; jeśli nie udaje się szybko usunąć ciała obcego, należy przystąpić do działań reanimacyjnych i kontynuować je do przybycia ratowników;
  
• wezwanie pomocy - należy znaleźć osobę, która nawiąże kontakt ze służbami ratowniczymi i opisze sytuację; element ten jest ważny, ponieważ dyspozytor może pomóc świadkom zdarzenia w świadczeniu pomocy, udzielając wskazówek i odpowiedniego do sytuacji instruktażu;
  
• zwrócenie uwagi na swoje bezpieczeństwo - szczególnie w sytuacjach takich, jak np. porażenie poszkodowanego prądem elektrycznym, spożycie przez niego trucizny czy niebezpieczeństwo zatrucia tlenkiem węgla w miejscu udzielania pomocy.

Zasady resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dorosłych

Masaż serca prowadzi się z częstością 100-120 ucisków na minutę. Głębokość ucisku powinna wynosić od 5 do 6 cm. Po każdych 30 uciśnięciach wykonuje się dwa oddechy metodą usta-usta lub korzystając z maseczki twarzowej (o ile jest dostępna). Wdech powinien trwać maksymalnie 1 sekundę i prowadzić do unoszenia się klatki piersiowej. Przed kolejnym wdechem klatka piersiowa powinna swobodnie opaść. Przeznaczona na oddechy przerwa w masażu serca nie może trwać dłużej niż 10 sekund. Jeśli w pobliżu znajduje się automatyczny defibrylator ratowniczy, należy go niezwłocznie podłączyć i kierować się poleceniami głosowymi wydawanymi przez urządzenie. Czynności kontynuuje się do przyjazdu zespołu ratowniczego.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u dzieci

U niemowląt i dzieci można stosować ten sam schemat 30:2, czyli 30 uciśnięć serca na dwa oddechy. Jeśli ratownik ma dużo wprawy, może wykonywać u niemowląt i małych dzieci 5 oddechów, pamiętając, że przerwa w masażu serca nie powinna trwać dłużej niż 10 sekund. Ilość wdychanego powietrza powinna być odpowiednio mniejsza niż u dorosłych. Uciśnięcia klatki piersiowej powinny być wykonywane na głębokość co najmniej 1/3 głębokości klatki piersiowej, tj. około 5 cm u dzieci i 4 cm u niemowląt (w ich przypadku uciski można wykonywać za pomocą palców). Jeśli defibrylator automatyczny jest dostępny -stosuje się go niezwłocznie, w sposób identyczny jak u dorosłych.