Podtopienie jest częstą przyczyną zgonów w Europie. Kąpiele w niestrzeżonych miejscach i nieostrożność podczas przebywania w wodzie stanowią najczęstsze okoliczności towarzyszące utonięciom. Głównym czynnikiem wpływającym na rokowanie po epizodzie tonięcia jest czas trwania niedotlenienia. Dlatego też natychmiastowe podjęcie pierwszej pomocy podnosi szanse przeżycia poszkodowanego.

Przyczyny utonięcia

Utonięcia stanowią jedną z częstszych przyczyn zgonów będących wynikiem tzw. nieszczęśliwych wypadków. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że każdego roku tonie 450 000 osób na świecie. Utonięcie jest konsekwencją uduszenia z powodu zalania dróg oddechowych wodą. Większość ofiar stanowią małe dzieci i młodzi mężczyźni. Najczęstszym miejscem utonięć są zbiorniki słodkowodne (jeziora i rzeki) lub okolice wybrzeży morskich.

Wśród możliwych przyczyn utonięcia można wymienić m.in.: brak lub niedostateczne umiejętności pływania, atak serca, skrajne wyczerpanie, napad padaczkowy, nagłe omdlenie, zanurzenie się w zimnej wodzie, brawurę, brak wyobraźni, wchodzenie do wody pod wpływem alkoholu, kąpiele w niestrzeżonych miejscach oraz nieostrożność podczas przebywania w wodzie. Czasami utonięcie jest aktem samobójczym.

Pierwsza pomoc tonącemu

W literaturze powszechnie stosowane są terminy takie jak niemal utonięcie, prawie utonięcie czy prawie utopienie, które odnoszą się do przeżycia epizodu topienia po podjęciu prób ratowania. Zanim osoba ratująca podejmie jakiekolwiek działania, powinna zadbać o własne bezpieczeństwo i wezwać pogotowie. Udzielający pomocy powinni mieć na uwadze, że przy ratowaniu z wody może nastąpić niebezpieczna sytuacja, gdy tonący kurczowo zaciska ręce na ciele ratownika i wciąga siebie i jego w toń. Jeśli poszkodowany znajduje się blisko brzegu, można mu pomóc przez podanie jakiegoś przedmiotu lub liny. Gdy działanie to okaże się nieskuteczne, należy dotrzeć do poszkodowanego, najlepiej za pomocą sprzętu pływającego. Niekiedy wejście do wody jest konieczne, a wówczas trzeba zaopatrzyć się w niezatapialny przedmiot, na przykład bojkę ratowniczą. Poszkodowanego wynosi się na brzeg w pozycji horyzontalnej.

Fazy tonięcia i udzielanie pierwszej pomocy

Wyróżnia się 4 fazy tonięcia. Pierwsza z nich polega na świadomym wstrzymaniu oddechu przez osobę tonącą. Etap ten kończy się po przekroczeniu progu pobudliwości ośrodka oddechowego nadmierną ilością dwutlenku węgla krążącego we krwi. Poszkodowany uratowany na tym etapie oddycha i jest przytomny. Należy go wyciągnąć z wody, a następnie uspokoić, podjąć działania przeciwwstrząsowe i okryć tzw. folią życia.

Podczas drugiej fazy tonięcia poszkodowany wykonuje wdech, podczas którego połyka wodę wpływającą do dróg oddechowych. Oddycha, jest przytomny i wystraszony, a jego żołądek jest wypełniony wodą, stąd często ma odruch wymiotny. Osobę tonącą wyciąga się z wody, a następnie zabezpiecza drogi oddechowe, uspokaja, podejmuje działania przeciwwstrząsowe i okrywa tzw. folią życia.

Trzecia faza tonięcia nazywana jest przytopieniem. Woda znajduje się w górnych drogach oddechowych. Następuje zaciśnięcie głośni. Dochodzi do zatrzymania czynności oddechowych i utraty przytomności. Pomoc udziela się jeszcze w wodzie. Natychmiast po dotarciu do poszkodowanego podaje się 5 wdechów. Jeśli nie powróci spontaniczny oddech, a czas holowania do brzegu jest krótszy niż 5 min, należy kontynuować oddechy ratownicze w trakcie holowania. Po wyciągnięciu tonącego z wody działa się przeciwwstrząsowo. Nieprzytomną osobę z drożnymi drogami oddechowymi i spontanicznym, prawidłowym oddechem układa się w pozycji bezpiecznej.

Pierwsza pomoc topielcowi w czwartej fazie tonięcia

Podczas czwartej fazy tonięcie dochodzi do zalania płuc wodą. Ma miejsce głęboka faza niedotlenienia i zatrzymanie czynności życiowych. Poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha, serce nie pracuje. Pierwsza pomoc topielcowi w czwartej fazie tonięcia po wyciągnięciu z wody przebiega następująco:

• Należy sprawdzić przytomność.

• Należy sprawdzić podstawowe czynności życiowe, takie jak tętno i oddech (za pomocą 3 zmysłów – wzroku, tj. ruchy klatki piersiowej, słuchu, tj. nasłuchiwanie szmerów oddechowych i czucia, tj. wyczucie ruchu powietrza na policzku).

• Trzeba usunąć zawartość jamy ustnej poszkodowanego, która utrudni udrożnienie dróg oddechowych (woda, zanieczyszczenie, wymiociny, sztuczna szczęka).

• Po stwierdzeniu, że poszkodowany nie reaguje i nie oddycha prawidłowo, należy wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej – mostek uciska się na głębokość nie mniejszą niż 5 cm, z częstotliwością co najmniej 100/min.

• Następnie kontynuuje się resuscytację krążeniowo-oddechową w stosunku 30 uciśnięć do 2 wentylacji. Należy pamiętać, aby nie odginać głowy poszkodowanego do tyłu, a tylko żuchwę.

• Resuscytację krążeniowo-oddechową przeprowadza się tylko na twardym i stabilnym podłożu, do momentu przyjazdu pomocy medycznej.

Na czym polega rękoczyn Sellicka?

Podczas wykonywania wdechów kontrolnych oraz przy sztucznym oddychaniu wskazane jest stosowanie rękoczynu Sellicka. Polega on na uciśnięciu chrząstki pierścieniowatej, która znajduje się poniżej chrząstki tarczowej tworzącej u mężczyzn tzw. jabłko Adama. Takie postępowanie zapobiega wdmuchiwaniu powietrza do żołądka i następczej aspiracji jego treści do płuc. Rękoczyn wykonuje jedna osoba, kiedy druga prowadzi sztuczną wentylację.

Bibliografia:

1. Bloch-Bogusławska E., Wolska E., Paradowska A., Grapatyn G., Sądowo-lekarska analiza utonięć w materiałach zakładu Medycyny Sądowej w Bydgoszczy w latach 1992-2002, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii”, 2008, LVIII, s. 150- 154.

2. Jastrzębska R., Kaczor A., Nagłe stany zagrożenia życia. ABC pierwszej pomocy, Słupsk, Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku, 2007.

3. Jakubaszko J., ABC resuscytacji zgodne z Wytycznymi ERC 2010, Wrocław, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2012.

4. Praca zbiorowa, Vademecum ratownika, Stowarzyszenie Maltański Krzyż, Sobin, 2011.