Adrenoleukodystrofia (ALD) to choroba dziedziczona z chromosomem X. Dotyka głównie mężczyzn. Olej Lorenza stosowano we wczesnej fazie postaci mózgowej od lat osiemdziesiątych XX w., jednak mimo krótkotrwałej poprawy niektórych wyników biochemicznych nie uzyskano satysfakcjonujących efektów leczenia.

Choroba ALD (adrenoleukodystrofia)

Choroba ALD dziedziczona jest w chromosomie X. Chorują na nią przede wszystkim osoby płci męskiej. Choroba statystycznie pojawia się raz na 17 000 urodzeń. Jej przyczyną jest nieprawidłowe przetwarzanie nasyconych kwasów tłuszczowych o bardzo długiej cząsteczce (VLCFA). Nie są one w dostatecznym stopniu rozkładane ze względu na zaburzenia układu enzymatycznego i gromadzą się w niektórych okolicach mózgu, korze nadnerczy i jądrach. Najczęstszą postacią jest forma mózgowa, która może pojawić się każdym wieku. W przebiegu choroby często dochodzi również do niewydolności nadnerczy i niedorozwoju jąder. Każde z tych dwóch zdarzeń może być przyczyną istotnych zaburzeń hormonalnych.

Mózgowa postać adrenoleukodystrofii ALD – objawy

Olej Lorenza został zaproponowany jako lek na mózgową postać ALD. Jest to ciężka forma choroby, która rozwija się z powodu demielinizacji (zaniku osłonek mielinowych) neuronów. Do początkowych zaburzeń zapamiętywania, logicznego myślenia, orientacji przestrzennej dołączają się wycofanie lub agresja albo objawy podobne do schizofrenii. Sukcesywnie dochodzi do utraty wzroku, niedowładów lub porażeń, ogniskowych lub uogólnionych drgawek o typie padaczkowym. Chory po kilku latach od wystąpienia objawów umiera albo rozwija się u niego całkowite otępienie lub stan wegetatywny.

Adrenoleukodystrofia a dieta

Przyczyną choroby jest gromadzenie się zbyt dużych ilości kwasów tłuszczowych o bardzo długiej cząsteczce (VLCFA). Wada genetyczna hamuje rozkład tych związków. Są one syntezowane z prostszych związków w organizmie, więc dieta eliminująca lub ograniczająca podaż kwasów tłuszczowych nie jest skuteczna. Nieznane są składniki pokarmowe lub środki farmakologiczne, które rozkładałyby nadmiar tych kwasów albo pozwalałyby na eliminację (w formie niezmienionej) z moczem lub żółcią (jak dzieje się w przypadku wielu innych substancji chemicznych).

Olej Lorenza jako lek na adrenoleukodystrofię

Zastosowanie oleju Lorenza to zaproponowany w 1984 r. w Stanach Zjednoczonych sposób leczenia wczesnych etapów mózgowej postaci choroby. Nazwa pochodzi od imienia chorego dziecka, którego rodzice – naukowcy – brali udział w opracowaniu tej metody. Zgodnie z założeniami twórców, terapia miała być stosowana u chorych, u których ALD rozpoznawano w dzieciństwie. Kwalifikowano do leczenia osoby bez zaburzeń neurologicznych oraz nieprawidłowych wyników badań obrazowych lub w przypadkach, gdy zmiany te były na bardzo wczesnym etapie. Zasady leczenia olejem Lorenza łączyły 2 podstawowe założenia:

• wyeliminowanie z diety nasyconych kwasów tłuszczowych, co miało zmniejszać pulę materiału, z którego organizm mógł syntezować odkładające się szkodliwe kwasy VLCFA,

• podawanie mieszaniny jednonienasyconych związków o krótszej cząsteczce (zwykle kwasu erukowego i olejowego), których przemiany miały na tyle wykorzystać możliwości enzymów, aby zablokować przetwarzanie kwasów nasyconych i produkcję gromadzących się VLCFA. Proponowany sposób podawania oleju Lorenza to zaspokajanie nim około 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego dziecka. Preparat podaje się w czterotygodniowych cyklach.

Olej Lorenza – wyniki leczenia adrenoleukodystrofii

Zastosowanie omawianej metody leczniczej nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Po rozpoczęciu terapii spadają stężenia VLCFA, co powinno pozwolić na spowolnienie rozwoju choroby lub jej zahamowanie. Jednak obniżenie koncentracji jest krótkotrwałe i po pewnym czasie obserwuje się ponowny ich wzrost do zbyt wysokich wartości. Wieloośrodkowe, długookresowe wyniki badania przebiegu choroby nie pozwalają na stwierdzenie, że leczenie to przynosi korzyści terapeutyczne i poprawia obraz kliniczny przebiegu choroby.

Terapia adrenoleukodystrofii z przeszczepem komórek szpiku

Jedyną uznaną metodą leczenia ALD jest przeszczep macierzystych komórek układu krwiotwórczego. Najczęściej pobiera się je ze szpiku, ale źródłem może być również krew obwodowa lub pępowinowa. Przeszczepione komórki osadzają się w ośrodkowym układzie nerwowym, różnicują z pierwotnej postaci do postaci mikrogleju i rozpoczynają produkcję enzymów niezbędnych do metabolizowania szkodliwego nadmiaru VLCFA. Metoda ta sprawdza się we wczesnej fazie schorzenia, jest skuteczna w konkretnej postaci mózgowej, nazywanej przez specjalistów X-ALD. Kwalifikacja do leczenia obejmuje bardzo szczegółowe badania rozległości zmian chorobowych.

Ponieważ zabieg związany jest z przeszczepem komórek szpiku, należy pamiętać o ewentualnym ryzyku i komplikacjach:

• znalezienie dawcy o tej samej grupie krwi i niezbędnej, dużej zgodności antygenów tkankowych może być trudne i wymagać dużo czasu – w międzyczasie stan chorego może się zmienić,

• skuteczność leczenia może być zerowa, jeśli nastąpi odrzucenie i zniszczenie przeszczepionych komórek, które pochodzą od innej osoby,

• metoda jest złożona i obarczona powikłaniami, decyzję o zabiegu trzeba podejmować po rozważeniu, czy ewentualne korzyści nie przewyższają ryzyka.

Bibliografia:

Morski J.: Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X. Objawy, diagnostyka i leczenie oraz opis przypadku. Neurologia dziecięca vol. 21/2012; 43:47–54