Tlenek węgla (czad, skrót chemiczny – CO) powstaje w reakcji niepełnego spalania gazu ziemnego w źle wentylowanych pomieszczeniach, czy też na skutek nieprawidłowości, np. w piecyku gazowym. Tworzy się również przy spalaniu w piecu węgla, nafty czy koksu, a nawet drewna w kominku, i dostaje się do pomieszczenia, jeśli np. komin jest nieszczelny lub zablokowany jest przewód kominowy. Razem z innymi gazami czad jest składnikiem dymu tworzącego się podczas różnego typu pożarów. Jest bardzo niebezpieczny, ponieważ może powodować śmiertelne zatrucie. Warto więc zaopatrzyć domy w specjalne czujniki tlenku węgla, które sygnałem dźwiękowym alarmują o ryzyku zatrucia ze względu na przekroczenie bezpiecznej wartości stężenia objętościowego CO w powietrzu (ppm).
Zatrucie czadem – dlaczego ważna jest szybka pierwsza pomoc?
Krew transportuje tlen z płuc do komórek i tkanek organizmu. Odpowiada za to hemoglobina zawarta w krwinkach czerwonych. Tlenek węgla ma nawet 250 razy większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen, a więc upośledza oddychanie na poziomie komórkowym, wywołując hipoksję, czyli spadek ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi. Prowadzi to do tworzenia się wolnych rodników tlenowych, czyli związków uszkadzających komórki organizmu. Szybka interwencja i pierwsza pomoc są konieczne dla zredukowania stopnia uszkodzeń komórek. Dawka śmiertelna zależy nie tylko od poziomu tlenku węgla w powietrzu, ale również od czasu ekspozycji na ten gaz i aktywności oddechowej człowieka. Dlatego też pierwszym elementem pomocy jest skrócenie czasu ekspozycji na czad. Stężenie tlenku węgla w powietrzu ocenia się za pomocą jednostki ppm. Poziom zagrożenia życia to około 1000 ppm (0,1%), natomiast zgon najczęściej następuje przy wartości 1500 ppm.
Objawy zatrucia czadem
Objawy zatrucia tlenkiem węgla wynikają z niedotlenienia organizmu. Pojawiają się zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty. Osoba przebywająca w pomieszczeniu, gdzie wydziela się tlenek węgla, może nie czuć objawów, nie zwracać uwagi na zawroty głowy lub ich w ogóle nie mieć. Niestety dość szybko traci przytomność, która może pogłębić się nawet do stanu śpiączki. Ze względu na niedotlenienie, z dodatkowych objawów mogą pojawić się tachykardia, czyli przyspieszenie akcji serca, drgawki, spadek ciśnienia krwi, zasinienie i zblednięcie skóry.
Pierwsza pomoc obejmuje m.in. wezwanie karetki pogotowia i przewiezienie chorego do szpitala. Dodatkowo w potwierdzeniu zatrucia tlenkiem węgla pomagają:
- stężenia hemoglobiny wysyconej tlenkiem węgla (HbCO),
- poziom elektrolitów, glukozy, mocznika i kreatyniny,
- zapis elektrokardiogramu (EKG),
- wyniki pulsoksymetrii (ograniczona przydatność).
Pierwsza pomoc i leczenie w zatruciu tlenkiem węgla
Koniecznym elementem pierwszej pomocy w zatruciu czadem jest przerwanie narażenia na gaz i zapewnienie bezpieczeństwa zarówno sobie, jak i osobie poszkodowanej. W zależności od pomieszczenia i źródła tlenku węgla należy wynieść poszkodowanego z pomieszczenia skażonego, następnie sprawdzić jego funkcje życiowe i ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej. Konieczne jest wezwanie pomocy, nie tylko pogotowia, ale i straży pożarnej. Telefon 112 pozwala na kontakt z dyspozytorem, który określa, jakie służby muszą być wezwane do wypadku. Jeśli do zatrucia tlenkiem węgla doszło np. podczas kąpieli, po przeniesieniu poszkodowanego z pomieszczenia konieczne jest również zapobiegnięcie wychłodzeniu organizmu. Jeśli jesteśmy sami z poszkodowanym, w ramach pierwszej pomocy nie powinniśmy od razu szukać źródła ulatniania się tlenku węgla. Jak najszybciej należy opuścić wraz z poszkodowanym pomieszczenie, by samemu nie ulec zatruciu.
Jedyną odtrutką na zatrucie tlenkiem węgla jest tlen, który podaje się przez maskę. Jeśli dochodzi do niewydolności oddechowej, konieczne jest podjęcie wentylacji mechanicznej stuprocentowym tlenem. W ciężkich zatruciach czasem niezbędne jest zastosowanie komory hiperbarycznej, pod warunkiem, że transport chorego do ośrodka dysponującego taką komorą nie wiąże się z dodatkowym ryzykiem, a terapia zostanie podjęta w ciągu doby. Terapia hiperbaryczna jest metodą z wyboru u kobiet w ciąży, u których stężenie HbCO wynosi powyżej 25%.
Profilaktyka zatrucia tlenkiem węgla obejmuje zakup odpowiednich czujników. W większości sklepów z asortymentem elektronicznym czy budowlanym dostępne są domowe czujniki, których koszt nie przekracza 1000 zł. Wykrywają stężenie tlenku węgla w powietrzu od kilkudziesięciu ppm, co pozwala w porę zareagować. Konieczne jest wtedy wyjście z danego pomieszczenia i wywietrzenie go.