Zaćma jest najczęstszą chorobą okulistyczną u ludzi w podeszłym wieku. Leczenie zabiegowe pozwala na odtworzenie pełnej ostrości wzroku, o ile nie występują inne schorzenia pogarszające jakość widzenia (np. starcze zwyrodnienie plamki – AMD).

Czym jest zaćma?

Zaćma (łac. cataracta) jest stanem chorobowym polegającym na częściowym lub całkowitym zmętnieniu soczewki oka. Struktura ta znajduje się we wnętrzu gałki ocznej, za tęczówką i w warunkach prawidłowych jest przezierna (przejrzysta). Załamuje (wraz z rogówką) promienie światła tak, by obrazy obserwowanych przez oko przedmiotów ogniskowały się na siatkówce i tam osiągały największą ostrość. Soczewka dzięki swojej elastyczności pełni ważną funkcję w mechanizmie akomodacji, czyli dostosowywania wzroku do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach.

Z wiekiem soczewka twardnieje (co jest przyczyną starczowzroczności, czyli prezbiopii), a jej przejrzystość zmniejsza się. Jeśli w strukturze tej części oka pojawiają się zmętnienia, mówi się o zaćmie. Zmiany mogą pojawiać się jednostronnie, ale najczęściej po pewnym czasie proces chorobowy uwidacznia się również w drugim oku.

Przyczyny zaćmy

Podstawową przyczyną zaćmy są opisane powyżej zmiany związane z wiekiem. Mówi się wtedy o zaćmie starczej. Uważa się, że na powstanie zmętnień w soczewce ma u danej osoby wpływ wiele czynników, głównie zmiany metaboliczne związane z wiekiem i starzenie się organizmu. Podkreśla się możliwy niekorzystny wpływ wolnych rodników czy palenia papierosów.

W podobny sposób rozwija się zaćma, która jest efektem działania specyficznych, rozpoznawalnych czynników. Są nimi np.:

• cukrzyca,
• uraz,
• wykonany wcześniej wewnątrz gałki zabieg chirurgiczny,
• długotrwała sterydoterapia,
• działanie promieniowania ultrafioletowego albo podczerwonego (zaćma spawaczy, hutników),
• wpływ energii promienistej.

U dzieci obserwuje się zaćmę wrodzoną.

Zaćma wtórna

Specyficzną formą tego stanu chorobowego jest tzw. zaćma wtórna. Pojawia się u osób po usunięciu zaćmy – dochodzi u nich do mętnienia tylnej części torebki soczewki (zewnętrznej błony łącznotkankowej). W trakcie usuwania nieprzejrzystych mas zaćmowych jest zwykle przezierna i pozostawia się ją w celu wszczepienia do niej sztucznej soczewki. Dzięki temu chory odzyskuje pełną ostrość wzroku. Torebka soczewki może jednak włóknieć i mętnieć. Wówczas konieczny jest zabieg laserowy korygujący ten problem.

Pierwsze objawy zaćmy

Pierwsze objawy zaćmy są uzależnione od tego, w której części soczewki pojawią się zmętnienia. Jeśli jest to część centralna znajdująca się na wprost otworu źrenicznego, chory szybko odczuwa pogorszenie wzroku, brak możliwości rozpoznania tekstu, twarzy czy przeczytania napisów na billboardzie reklamowym. Obraz staje się niewyraźny, rozmyty w całości lub pewnych obszarach, nie daje się poprawić widzenia, dobierając okulary. Zmęczenie mięśni oka (które stara się znaleźć dogodne ustawienie, by poprawić widzenie) powoduje niekiedy bóle głowy, łzawienie albo odczyny zapalne spojówek.

Jeśli zmętnienia zlokalizowane są w obwodowej części soczewki, chory może dobrze funkcjonować przez dłuższy czas. Jego widzenie centralne jest w dużej części zachowane. Charakterystycznym objawem jest poszukiwanie silnego źródła światła przy próbie przeczytania czy zapisania tekstu. Wówczas źrenica zwęża się i chory do patrzenia używa głównie środkowej, najmniej zmętniałej części soczewki.

Objawy zaawansowanej zaćmy

Chorzy z zaawansowaną zaćmą mają ostrość wzroku pozwalającą jedynie na liczenie palców przed okiem albo na określenie, czy w pomieszczeniu światło jest zapalone, czy zgaszone. Zaćma w przypadkach krańcowego zaniedbania może doprowadzić do całkowitej utraty widzenia. W takich stanach w otworze źrenicznym (normalnie czarnym) widać zmętniałe, mleczne masy soczewki. Jej barwa może być też żółta, a przy bardzo zaawansowanych zmianach – nawet brunatna. Chory ma już wtedy najczęściej zmiany w obu oczach, choć ich stopień zaawansowania może się różnić.

Zdarzają się jednak osoby, które mają zmętniałą soczewkę tylko w jednym oku i przez długi czas nie dostrzegają, że niemal całkowicie utraciło ono swoją funkcję. Osoby te patrzą jedynie drugim okiem. Dotyczy to zwykle chorych mało aktywnych, o niskim stopniu samoświadomości i wykształcenia albo z postępującymi zmianami otępiennymi.

Objawy zaćmy u dzieci

Niedowidzenie spowodowane przez zaćmę może być u dzieci przyczyną zezowania, a niekiedy nawet oczopląsu – tak, jak w przypadku większych wad refrakcji. Pozostałe objawy zaćmy są podobne do obserwowanych u dorosłych.

Zobacz film: Operacja usunięcia zaćmy - jak wygląda?

Bibliografia:

1. H.M. Niżankowska, Podstawy okulistyki, Wrocław 2000.
2. J. Kanski, B. Bowling, Kanski – Okulistyka kliniczna, red. J. Szaflik, Wrocław 2017.