Markery nowotworowe to substancje, których występowanie w organizmie jest związane z rozwojem nowotworu. Niektóre z markerów nie występują fizjologicznie u człowieka i sama ich obecność świadczy o patologii. Czasami jednak dane markery to substancje pojawiające się w organizmie. Jednak jeśli przekraczają normę, świadczą o dużym ryzyku rozrostu nowotworowego. Jeszcze inne markery występują u człowieka wyłącznie w życiu płodowym, w związku z tym ich pojawienie się u dorosłego człowieka jest patologią. Markery nowotworowe można wykryć w rutynowych testach laboratoryjnych, najczęściej nie są to badania inwazyjne, często obejmują tylko badanie krwi czy moczu.

Co to są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe to bardzo różne substancje. Nieliczne są wykorzystywane na co dzień w praktyce klinicznej, jednak większość może okazać się pomocna w procesach diagnostycznych chorób nowotworowych. Najczęściej badania markerów nowotworowych są wykorzystywane w badaniach przesiewowych. Markery nowotworowe mogą służyć ocenie zaawansowania nowotworu, skuteczności leczenia, wykrywania wznowy czy określania obecności przerzutów. W zależności od rodzaju markera nowotworowego, materiałem do badania jest krew, mocz lub tkanka. Marker nowotworowy nie powinien być kojarzony wyłącznie z substancjami produkowanymi przez guzy nowotworowe. Są to często substancje naturalnie wytwarzane przez tkanki. Jednak ich podwyższenie ponad normę świadczy o procesie patologicznym.

Zobaczcie, jak wygląda badanie żywej kropli krwi:

Markery nowotworowe – rodzaje

Wyróżnia się kilka rodzajów markerów nowotworowych w zależności od ich pochodzenia. Przykładowy podział markerów nowotworowych według ich rodzaju jest następujący:

1. Markery nowotworowe specyficzne dla tkanki nowotworowej. Są to związki nieobecne w organizmie w warunkach prawidłowych.
   
2. Markery nowotworowe produkowane przez tkankę nowotworową, jednak również występujące w organizmie człowieka.
   
3. Markery nowotworowe płodowo-zarodkowe, które stwierdza się fizjologicznie wyłącznie w tkankach i krwi płodu. Powinny jednak zaraz po narodzinach zniknąć.
   
4. Markery nowotworowe pochodzenia łożyskowego, czyli substancje występujące fizjologicznie wyłącznie u kobiet w ciąży.
   
5. Markery nowotworowe będące enzymami produkowanymi w organizmie w warunkach prawidłowych, jednak nowotwór hamuje lub pobudza ich wydzielanie.
   
6. Markery nowotworowe będące hormonami, które są fizjologicznie produkowane przez organizm, jednak w większych ilościach mogą być produkowane przez niektóre nowotwory.
   

Przykłady markerów nowotworowych

Najpowszechniej wykorzystuje się kilka dość swoistych markerów nowotworowych, szczególnie w diagnostyce nowotworów jajnika, jelita grubego, trzustki, prostaty, piersi czy wątroby. Pierwszym przykładem może być marker rakowo-płodowy (CEA). Jego poziom wzrasta w przypadku raka jelita grubego, płuc, trzustki, piersi czy pęcherza moczowego. Jednak tak naprawdę znajduje zastosowanie wyłącznie w diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka jelita grubego. Zdarza się, że CEA rośnie również w przypadku wirusowego zapalenia wątroby czy nieswoistych chorób zapalnych jelit.

Kolejnym przykładem jest alfa-fetoproteina (AFP). Jest to marker nowotworowy raka wątroby, choć zdarza się, że ulega podwyższeniu także przy nowotworach jąder czy pęcherzyka żółciowego. Ten i poprzedni wskaźnik produkowane są w życiu płodowym i stopniowo zanikają po urodzeniu. Dlatego ich obecność jest zawsze patologią.

Gonadotropina łożyskowa (beta-hCG) jest kojarzona głównie jako hormon ciążowy. Jej pojawienie się u dorosłego człowieka poza ciążą świadczyć może o chorobie trofoblastycznej, czyli nabłoniaku kosmówkowym lub zaśniadzie groniastym.

Antygen Ca125, czyli antygen nowotworowy 125, jest związany przede wszystkim z rakiem jajnika. Wzrost tego markera nowotworowego może towarzyszyć nie tylko nowotworom jajnika, ale również stanom zapalnym czy endometriozie, jak również miesiączce.

Marker nowotworu prostaty to antygen sterczowy (PSA). Jest enzymem naturalnie wydzielanym przez prostatę, czyli gruczoł krokowy, jednak w nowotworze prostaty jego stężenie zdecydowanie rośnie.

Co zrobić po badaniu markera nowotworowego?

Wynik markera nowotworowego jeszcze o niczym nie świadczy. Konieczne jest wykonanie szeregu dodatkowych badań celem potwierdzenia choroby nowotworowej. Wynik markera nowotworowego absolutnie nie może stanowić podstawy do rozpoznania choroby nowotworowej. Dlatego też testy na obecność markerów nowotworowych nie powinny być wykonywane przez nikogo na własną rękę, by nie przysporzyć sobie niepotrzebnego stresu. Jeśli jednak ktoś wykona takie badanie i jego wynik będzie nieprawidłowy, musi udać się do lekarza celem rozszerzenia diagnostyki.