: Układ piramidowy jest częścią układu nerwowego, która odpowiada za kontrolowanie postawy ciała oraz ruchów dowolnych, czyli zależnych od woli człowieka. Mięśnie są unerwiane ruchowo dwiema drogami: korowo-jądrową i korowo-rdzeniową. Każda z nich składa się z neuronu ośrodkowego i obwodowego. Pierwsza zaopatruje mięśnie twarzy, szyi i grzbietu, druga tułowia i kończyn. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia któregoś z elementów układu piramidowego, pojawiają się objawy piramidowe. Są one charakterystyczne dla niektórych schorzeń neurologicznych.
Kiedy pojawiają się objawy piramidowe?
Objawy piramidowe, zwane także zespołem piramidowym pojawiają się, kiedy dojdzie do uszkodzenia górnego neuronu ruchowego. Mieści się on w korze mózgowej. Przesyła sygnał z kory mózgowej do rdzenia kręgowego. Jego akson jest długi, dlatego sygnał przemieszcza się bardzo szybko.
Przyczynami pojawienia się objawów piramidowych mogą być:
- urazy czaszki,
- miejscowa zmiana zapalna,
- stwardnienie rozsiane,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- stwardnienie zanikowe boczne,
- neurodegeneracyjne zespoły porażenne,
- otępienie czołowo-skroniowe.
Jakie są objawy piramidowe?
Objawy piramidowe związane z uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego to:
- wzmożone spastyczne napięcie mięśni,
- osłabienie mięśni,
- niedowłady i porażenia,
- wzmożone odruchy głębokie,
- osłabione odruchy powierzchniowe,
- mimowolne skurcze włókien mięśniowych (tzw. klonus),
- zespół rzekomoopuszkowy.
Poza objawami piramidowymi stwierdza się także obecność odruchów patologicznych:
- objaw Babińskiego – wyprostowanie palucha po podrażnieniu skóry na powierzchni stopy;
- objaw Rossolimo – podeszwowe zgięcie palców po ich uderzeniu;
- objaw Oppenheima – wyprostowanie palucha w odpowiedzi na ucisk krawędzi kości piszczelowej;
- objaw Gordona – wyprostowanie palucha po uciśnięciu mięśni łydki;
- objaw Jacobsohna – zgięcie palców ręki oraz kończyny w stawie łokciowym po uderzeniu w wyrostek rylcowaty kości promieniowej.
Objawy piramidowe w zależności od lokalizacji uszkodzenia
Objawy piramidowe w zależności od lokalizacji uszkodzenia górnego neuronu ruchowego mogą przyjąć różne postacie. Ich stwierdzenie zawsze wymaga ustalenia miejsca, w którym pojawiła się patologia.
Uszkodzenie kory mózgu skutkuje niedowładem lub porażeniem pojedynczej struktury (np. jednej kończyny lub tylko dłoni), a także drgawkami lub zaburzeniami mowy, będącymi oznaką podrażnienia kory mózgowej. Dolegliwości pojawiają się po przeciwnej stronie procesu chorobowego – objawy piramidowe lewostronne wskazują na uszkodzenie prawej strony i odwrotnie.
Uszkodzenie torebki wewnętrznej (blaszka istoty białej, która oddziela wzgórze od jądra soczewkowatego) objawia się niedowładem lub porażeniem połowiczym, a także niedoczulicą. Dolegliwości pojawiają się po przeciwległej stronie od procesu patologicznego.
Jeżeli dojdzie do uszkodzenia pnia mózgu, u pacjenta obserwuje się porażenie jednej połowy ciała (przeciwnej do miejsca uszkodzenia), a także porażenie nerwów czaszkowych po stronie patologii. Jest to tzw. porażenie połowicze naprzemienne. Natomiast w przypadku uszkodzenia rdzenia kręgowego objawy piramidowe (obustronne porażenie spastyczne) występują razem z zaburzeniami pozapiramidowych dróg czuciowych.
Objawy piramidowe a pozapiramidowe
Układ pozapiramidowy działa razem z układem piramidowym. Jest to struktura wspomagająca, która przejmuje niektóre czynności niewymagające skupienia. Automatyzuje je ponadto, dzięki czemu człowiek nie musi skupiać całej swojej uwagi, kiedy chce je wykonać. Układ pozapiramidowy reguluje także napięcie mięśni szkieletowych.
U osób, które chorują na chorobę Parkinsona, parkinsonizm, chorobę Huntingtona, a także na niektóre rzadkie zespoły neurologiczne (np. hemibalizm), mogą pojawić się objawy pozapiramidowe. Różnią się one od dolegliwości, które pojawiają się przy uszkodzeniu układu piramidowego, mimo że obie struktury współdziałają ze sobą.
Objawy piramidowe noszą nazwę zespołu pozapiramidowego. Należą do nich:
- sztywność mięśni,
- drżenie ciała,
- zaburzenia chodu,
- spowolnienie ruchowe (niezdolność do wykonywania szybkich ruchów),
- opóźniona inicjacja ruchów.
Przy uszkodzeniu układu pozapiramidowego pojawiają się także ruchy mimowolne:
- baliczne (obszerne i gwałtowne ruchy kończyn, przypominające wyrzucanie),
- torsyjne (ruchy skręcające szyi i tułowia),
- drżenie o niewielkiej amplitudzie,
- pląsawicze (szybkie i obszerne ruchy kończyn),
- tiki (krótkie, szybkie, powtarzające się ruchy jednej części ciała).
Zobacz wideo: Jak jest sbudowany układ nerwowy?
Bibliografia:
1. I. Hubner i wsp., Stwardnienie zanikowe boczne z objawami piramidowo- -pozapiramidowymi oraz jako zespół paranowotworowy – opis dwóch przypadków, [w:] „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2017, t. 13, nr 3, s. 137–143.
2. A. Prusiński, Podstawy neurologii klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1977.