Odmrożenie (z łac. congelatio) rozumie się jako trwałe bądź czasowe uszkodzenie tkanek powstałe na skutek oddziaływania na organizm niskich temperatur. W największym stopniu narażone są na nie uszy, nos, broda, policzki, dłonie i stopy. Objawy odmrożenia uzależnione są od stopnia zaawansowania procesu, który determinuje dodatkowo sposób postępowania z chorym.
Objawy odmrożenia – jak przedstawia się skala ich ciężkości?
Objawy odmrożenia będą różne w zależności od tego, jaki poziom zaawansowania osiągnął proces. Powszechnie przyjęto czterostopniową skalę ciężkości odmrożenia, która przedstawia się następująco:
- I stopień – odmrożenie powierzchowne,
- II stopień – odmrożenie średnie,
- III stopień – odmrożenie głębokie,
- IV stopień – odmrożenie ciężkie.
Rozpoznanie odmrożenia specjalista ustala na podstawie objawów klinicznych, wywiadu i niekiedy badania histopatologicznego wycinka skóry.
Jakie czynniki determinują ciężkość objawów odmrożenia?
Ciężkość objawów odmrożenia determinowana jest kilkoma kluczowymi czynnikami, wśród których wymienia się:
- temperaturę otoczenia;
- czas oddziaływania na organizm niskich temperatur;
- obecność i nasilenie wiatru oraz wilgotności powietrza;
- przewlekłe choroby naczyń obwodowych bądź zmiany w naczyniach krwionośnych spowodowane spożyciem dużej ilości alkoholu lub narkotyków;
- brak osłon na miejscach w największej mierze narażonych na odmrożenie, czyli dystalnych obszarów;
- kontaktowanie się tkanek z dobrymi przewodnikami ciepła, typu gaz, woda, metale;
- wiek dziecięcy i starczy;
- wilgotność na powierzchni skóry;
- niedopasowany do panujących warunków atmosferycznych lub przemoczony ubiór;
- zła ogólna kondycja zdrowotna, zmęczenie, wyniszczenie;
- bezruch, długotrwałe unieruchomienie, utrudniające krążenie krwi,
- wcześniej występujące urazy i odmrożenia;
- stan wychłodzenia organizmu, który w nomenklaturze medycznej określa się mianem hipotermii i stwierdza się go, kiedy głęboka temperatura ciała wynosi mniej niż 33°C.
Jakie są objawy odmrożenia pierwszego stopnia?
Pierwszy stopień odmrożenia objawia się obecnością silnych dolegliwości bólowych, obrzęku oraz uczucia pieczenia, drętwienia, mrowienia i swędzenia skóry. Dodatkowo obserwuje się zmianę jej koloru, który staje się sinoczerwony z wyraźnym woskowym lub zbielałym obszarem uszkodzonej tkanki. Odmrożenia pierwszego stopnia charakteryzują się przejściowymi zaburzeniami w krążeniu krwi w skórze. Obejmują, jak sama nazwa wskazuje, powierzchowne warstwy naskórka, czyli najcieńszego i najbardziej zewnętrznego nabłonka okrywającego ciało.
Jakie są objawy odmrożenia drugiego stopnia?
W drugim stopniu odmrożenia rozwijają się wypełnione treścią surowiczą pęcherze. Pod żadnym pozorem nie wolno ich przekłuwać i uciskać, ponieważ pełnią funkcję ochronną względem uszkodzonych tkanek. Stwierdza się znaczny obrzęk. Poszkodowanemu doskwiera silny ból. Skóra jest sina i przekrwiona. Przez kilka miesięcy utrzymują się parestezje i nadwrażliwość skóry. Średni stopień odmrożenia dotyczy wszystkich warstw naskórka i dochodzi do znajdującej się pod nimi skóry właściwej, która u człowieka osiąga około 2 mm grubości.
Jakie są objawy odmrożenia trzeciego stopnia?
Trzeci stopień odmrożenia charakteryzuje się powstaniem powierzchniowej martwicy. Na skórze obecne są zabarwione na czerwono pęcherze zawierające krwisto-surowiczy płyn, a ona sama przybiera niebieskoczarne zabarwienie. Po wygojeniu zmian istnieje ryzyko trwałego przebarwienia skóry. Stwierdza się utratę, znaczne zaburzenia lub całkowitą utratę czucia zmienionej okolicy. Poszkodowany traci zdolność poruszania odmrożonymi częściami ciała.
Jakie są objawy odmrożenia czwartego stopnia?
Na etapie najcięższego – czwartego stopnia odmrożenia u poszkodowanego stwierdza się głęboką martwicę. Ulegają jej przede wszystkim obszary ciała najbardziej narażone na działanie niskich temperatur, jak palce rąk i nóg, uszy i nos. W skrajnych przypadkach nastąpić może proces ich samoistnej amputacji. U chorych z czwartym stopniem odmrożenia dojść może do tzw. mumifikacji, która jest konsekwencją odciągnięcia wody z komórek. Należy nadmienić, iż odmrożona skóra wykazuje dużą podatność na zakażenia. Bardzo ciężkie i rozległe urazy termiczne mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia, ale i dla życia. Ciężki stopień odmrożenia sięga do głębiej położonych struktur takich jak ścięgna, mięśnie i kości.
W jaki sposób łagodzić objawy odmrożenia?
Oto kilka cennych rad w łagodzeniu objawów odmrożenia:
- stopniowe przywracanie odpowiedniej temperatury w odmrożonych tkankach;
- ochrona uprzednio ocieplonych tkanek przed ponownym wychłodzeniem;
- zabezpieczenie odmrożonych partii ciała przed ewentualnymi urazami mechanicznymi;
- uniesienie odmrożonych kończyn, co zmniejszy obrzęk,
- ściągnięcie z poszkodowanego mokrej, zimnej odzieży, biżuterii, butów;
- założenie na pęcherze czystych, suchych, jałowych opatrunków, pamiętając o niewywieraniu na uszkodzone tkanki ucisku.
Zobacz także: Jak rozpoznać odmrożenie skóry?
Bibliografia:
1. E. Janiszewska, Pierwsza pomoc, odmrożenia, OIPP, Łódź 2015.
2. J. Bieniek, Oparzenia i odmrożenia – przyczyny, objawy, sposób postępowania, Szkoła Policji w Katowicach, Katowice 2014.
3. J. Krzeszowiak, A. Michalak, K. Pawlas, Zagrożenia zdrowotne w środowisku górskim, [w:] „Medycyna Środowiskowa”, 2014, 17(2), s. 61–68.