Układ barwnikowy skóry jest utworzony przez melanocyty skóry, które znajdują się w warstwie podstawnej naskórka. Są one komórkami pochodzenia neuroektodermalnego, występującymi w organizmach stałocieplnych. Są wyspecjalizowane w syntezie barwnika zwanego melaniną, który zapewnia ochronę przed promieniowaniem ultrafioletowym. Nieprawidłowości związane z jego wytwarzaniem są przyczyną powstawania zaburzeń barwnikowych, takich jak czerniak czy pieprzyk.

Czerniak czy pieprzyk – z czym mamy do czynienia?

Choroby skóry związane z zaburzeniami pigmentacji należą do jednych z najczęstszych schorzeń dermatologicznych. Zarówno czerniak, jak i pieprzyk zaliczane są do zaburzeń barwnikowych, które mogą mieć charakter zaburzeń genetycznych i wrodzonych oraz stanowić następstwo działania szkodliwych czynników chemicznych, bodźców świetlnych czy miejscowych procesów chorobowych.

Pieprzyki wykazują ogromną różnorodność obrazów. Znamiona te są płaskie lub wypukłe, przybierają rozmaite zabarwienie, począwszy od różowego, przez ciemnobrązowe i na czarnym kończąc. Różnią się także wielkością, ponieważ mogą mieć rozmiar od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów. Na skórze dorosłego człowieka znajduje się średnio 30 zmian barwnikowych, które potocznie bywają określone pieprzykami. Przez Francuzów nazywane są ziarenkami piękna. Czasem zdobią ludzkie ciało i dodają mu uroku, ale mogą się też stać podłożem do powstania poważnych problemów zdrowotnych. Znane są liczne przypadki rozwoju czerniaka z pieprzyka. 

Polscy lekarze pracują nad szczepionką hamującą rozwój czerniaka. Zobaczcie sami:

W Polsce ten nowotwór złośliwy występuje względnie rzadko, gdyż współczynnik zachorowalności szacowany jest na około 6,5/100 000, co odpowiada blisko 2400 zachorowaniom w ciągu roku, w tym 1200 u mężczyzn i 1400 u kobiet. Wytwarzanie się czerniaka na powstałym wcześniej pieprzyku daje kilka objawów, które budzą niepokój. Wśród nich wymienia się zmiany zachodzące w już istniejących znamionach, takie jak: powiększenie się, zmiana kształtu, granic, zabarwienia, pieczenie, zgrubienie, swędzenie i krwawienie. Ważna jest też lokalizacja, gdyż niektóre obszary naszego ciała są bardziej zagrożone powstaniem czerniaka. Są to tzw. miejsca drażnione, czyli stopy, dłonie i błony śluzowe.

Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka

Do czynników zwiększających wystąpienie choroby zalicza się głównie: posiadanie jasnej karnacji (ryzyko uszkodzeń skóry przez ultrafiolet jest większe w związku z towarzyszącym ekspozycji na promieniowanie UV przemianom cząsteczki feomelaniny i uwalnianiem reaktywnych form tlenu), wcześniejsze poparzenia słoneczne, predyspozycje genetyczne, posiadanie nietypowych znamion barwnikowych i dużej liczby zwykłych pieprzyków, piegi, osłabienie układu immunologicznego i chorowanie na siatkówczaka lub zespół Wernera.

Jak odróżnić czerniaka od pieprzyka?

Jak odróżnić pieprzyk od czerniaka? W tym celu można wykorzystać system kliniczny ABCDE czy też siedmiopunktową skalę Glasgow. Ten pierwszy składa się z następujących elementów:

• A, czyli asymetria (ang. asymmetry) – czerniak jest asymetryczny względem każdej osi w przeciwieństwie od zmian łagodnych, które zazwyczaj mają kształt okrągły lub owalny; czerniak prezentuje nieregularny obraz, który złożony jest z wyniosłości nazywanych wyspami;
  
• B, czyli brzegi (ang. borders) — czerniak posiada nierówne i postrzępione brzegi;
  
• C, czyli kolor (ang. color) — czerniak przybiera różnorodne kolory, wykazuje nierównomierne rozłożenie barwnika z jego punktowymi depozytami;
  
• D, czyli średnica i dynamika (ang. diameter and dynamics) — czerniak posiada średnicę większą niż 5 mm i wykazuje dynamikę zmian morfologicznych w guzie;
  
• E, czyli ewolucja i wzniesienie (ang. evolution and elevation) – uwypuklenie powierzchni zmiany ponad poziom sąsiadującego naskórka.
  

Z kolei w obrębie skali Glasgow o występowaniu czerniaka świadczyć mogą takie elementy jak: powiększanie, zmiana kształtu i koloru, obecność stanu zapalnego i sączenia, krwawienia ze zmiany lub widoczny strup, zaburzenie czucia i średnica powyżej 7 mm.

Podstawą rozpoznania czerniaków skóry jest histopatologiczne badanie całej wyciętej chirurgicznie zmiany barwnikowej. Biopsja wycinająca to prosty zabieg chirurgiczny, przeprowadzany zwykle w warunkach ambulatoryjnych, w miejscowym znieczuleniu nasiękowym, z marginesem bocznym 1–2 mm niezmienionej chorobowo skóry.

Jak rozpoznać pieprzyk od czerniaka? Znaczenie dermatoskopii

Dermatoskopia to metoda oceny in vivo struktur w obrębie naskórka i skóry właściwej. Zwiększa wykrywalność czerniaka w bardzo wczesnej fazie. Daje o 10–27% lepszą rozpoznawalność w porównaniu z tą opartą na podstawie badania klinicznego.

Jest to prosta i sprawdzona technika diagnostyczna polegająca na oglądaniu zmian barwnikowych w 10-krotnym powiększeniu w tradycyjnych dermoskopach ręcznych oraz w 100-krotnym w wideodermatoskopach. Cechy dermatoskopowe zmian melanocytowych to: barwa, cechy lokalne, cechy globalne (tzw. wzorzec ogólny), rozmieszczenie barwnika, naczynia.

W dermoskopii stosuje się do różnicowania tzw. 3-punktową listę kontrolną. Wymienia się w niej czynniki, takie jak:

• asymetria – asymetria koloru i struktury w jednej osi lub dwóch prostopadłych osiach,
  
• atypowa siatka barwnika – siatka barwnika o nieregularnych oczkach połączona z występowaniem grubych linii,
  
• niebiesko-białe struktury – dowolny odcień koloru niebieskiego i/lub białego.
  

Jak można uchronić się przed czerniakiem? Czy to możliwe? Przekonajcie się - odpowiedź znajdziecie na filmie:

Bibliografia:

1. Marczyńska D., Przybyło M., Melanocyty – komórki barwnikowe o wielu obliczach, „Kosmos Problemy Nauk Biologicznych”, 2013, 4(301), s. 491–499.

2. Kamińska-Winciorek G., Śpiewak R., Podstawy dermoskopii zmian melanocytowych dla początkujących, „Postępy Higieny Medycyny Doświadczalnej”, 2011, 65, s. 501–508.

3. Kowalska K., Podymnia E., Co warto wiedzieć. Rak skóry, czerniak i znamiona skóry, Warszawa, PRIMOPRO, 2014.

4. Soyer H.P., Argenziano G., Hofmann-Wellenhof R., Zalaudek I., Dermoskopia, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2012.

5. Rutkowski P., Wysocki P.J., Czerniaki skóry, W: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013 r., W: Krzakowski M., Warzocha K. (red.), Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013 r., Gdańsk, Via Medica, 2013, s. 418–438.

6. Małek E., Rozpoznawanie patologicznych zmian skórnych, Radom, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, 2007.