Haptoglobina klasyfikowana jest jako białko ostrej fazy, czyli takie, którego stężenie zwiększa się w przypadku ostrych stanów zapalnych i niektórych przewlekłych chorób. Jej podstawowe zastosowanie w diagnostyce dotyczy rozpoznawania stanów zwiększonej hemolizy (rozpadu) erytrocytów.

Haptoglobina – budowa i aktywność w organizmie

Haptoglobina (oznaczana jako Hp lub HPT) to białko, które jest wytwarzane w wątrobie. Składa się z dwóch par łańcuchów typu alfa i beta. Dzięki swojej budowie ma bardzo duże powinowactwo do hemoglobiny (Hb), z którą łączy się w sposób nieodwracalny. Haptoglobina wyłapuje i wiąże jedynie wolną hemoglobinę, to znaczy tę, która pozostaje w przestrzeni pozakomórkowej, w osoczu. Związki te nie łączą się, jeśli hemoglobina znajduje się wewnątrz erytrocytu.

Kompleks HPT i Hb jest niezwykle trwały i w ramach procesów fizjologicznych nie jest możliwe jego rozdzielenie. Jest on pochłaniany przez fagocyty układu fagocytarnego (dawniej nazywanego siateczkowo-śródbłonkowym) i rozkładany na substancje proste, które mogą być ponownie wykorzystane w przemianach zachodzących w organizmie.

Haptoglobina powiązana z hemoglobiną nie podlega filtracji nerkowej ani wydzielaniu do przewodu pokarmowego, co sprawia, że żelazo z tego kompleksu jest wychwytywane przez wątrobę i może być ponownie użyte do produkcji nowych cząsteczek hemoglobiny.

Z czego składa się krew i jakie pełni funkcje w naszym organizmie? Dowiecie się tego z filmu:

Znaczenie haptoglobiny w organizmie

Haptoglobina pełni w organizmie niezwykle ważną funkcję. Znajdująca się w erytrocytach hemoglobina wiąże tlen i jest związkiem wysoce reaktywnym w zakresie utleniania i redukcji. Tak długo, jak znajduje się we wnętrzu cząsteczki, jej działanie pozostaje pod kontrolą i ogranicza się przede wszystkim do przyłączania i oddawania cząsteczek tlenu (oraz transportu kilkunastu procent przenoszonego przez krew dwutlenku węgla). Jednak w przypadku, gdy dochodzi do rozpadu erytrocytu i uwolnienia hemoglobiny, związek ten swoją aktywność kieruje w stronę wszystkich napotkanych cząstek i komórek. 

Agresywne utlenianie i redukcja mogą zaburzać ich strukturę. Powoduje to często nie tylko zaburzenie czynności zaatakowanej komórki, ale też uszkodzenie jej materiału genetycznego i mutacje, zmieniające budowę lub funkcjonowanie komórek potomnych. Dzięki haptoglobinie wolne cząstki hemoglobiny są szybko wychwytywane i inaktywowane. Nie mają więc możliwości wchodzenia w przypadkowe reakcje chemiczne i dokonania w organizmie nieodwracalnych szkód.

Drugim ważnym aspektem działania haptoglobiny jest oszczędzanie żelaza. Jak wiadomo, jego niedobór może doprowadzić do niedokrwistości. Wychwytywanie żelaza znajdującego się w hemoglobinie i uniemożliwienie jego ucieczki przez nerki powoduje, że hemoglobina i erytrocyty mogą być efektywnie odtwarzane. Podaż „nowego”, dostarczonego z pokarmem żelaza nie musi być tak wielka, jak w przypadku, gdyby nie dochodziło do ponownego wykorzystania atomów żelaza, które już się w organizmie znajdują.

Haptoglobina – metodyka badania i normy referencyjne

Haptoglobinę oznacza się w osoczu krwi, po pobraniu jej w typowy sposób – z żyły obwodowej. Badania nie wykonuje się u noworodków i niemowląt do 4–5 miesiąca życia, gdyż stężenie haptoglobiny jest u nich nieoznaczalne lub bardzo małe (proces syntezy tego związku zaczyna się w organizmie dziecka dopiero po porodzie).

Stężenie haptoglobiny oznacza się w miligramach na decylitr (mg/dl). Za prawidłowy uznaje się ogólnie poziom od 60 do 150 mg/dl. Jednak każde laboratorium wykonujące oznaczenie poziomu haptoglobiny powinno podawać wraz z wynikiem badania przedział wartości referencyjnych dla stosowanej przez siebie metody.

Poziom haptoglobiny może być podwyższony w przypadkach ostrych stanów zapalnych, zawału mięśnia sercowego, przewlekłych chorób zapalnych jelita grubego, w niektórych chorobach nowotworowych, u palaczy lub diabetyków. Może też być skutkiem używania leków, takich jak np. glikokortykosteroidy czy preparaty testosteronu. Obniżenie poziomu HPT może być powodowane przez przyjmowanie niektórych leków lub hormonalnych środków antykoncepcyjnych.

Znaczenie diagnostyczne haptoglobiny

Haptoglobina uważana jest za tzw. białko ostrej fazy. Jego stężenie zwiększa się w przypadku ostrych procesów zapalnych, lecz to podwyższenie nie jest na tyle specyficzne, by móc rozpoznać w sposób jednoznaczny przyczynę choroby lub ocenić intensywność procesu zapalnego. Podstawowe znaczenie w diagnostyce klinicznej ma obniżenie poziomu haptoglobiny. Za stan patologiczny uznaje się zwykle wartość poniżej 40 mg/dl. Tak duży spadek świadczy najczęściej o pojawieniu się dużej ilości wolnej hemoglobiny, czyli o intensywnym rozpadzie krwinek czerwonych. Hemoliza ta może mieć różne przyczyny, takie jak:

• infekcja,
  
• toksyczne działanie niektórych leków lub innych wchłoniętych przez organizm substancji,
  
• zaburzenia odporności,
  
• wrodzone zespoły związane z nieprawidłową strukturą erytrocytów, np. przy sferocytozie, niedokrwistości sierpowatej,
  
• hipersplenizm,
  
• stan po przeszczepie szpiku,
  
• zespół potransfuzyjny.