Trijodotyronina (FT3) to hormon tarczycy, krążący w postaci wolnej (niezwiązanej z białkami osocza). Bada się go często równocześnie z całkowitą ilością tyroksyny – T4 (czyli FT4) i hormonem tyreotropowym przysadki mózgowej (TSH), jednak jego znaczenie diagnostyczne jest znikome. Zdarzają się tzw. zespoły zaburzeń tarczycowych przebiegające z eutyreozą, w przebiegu których może pojawić się wyłącznie niski poziom FT3.
Hormon FT3 a inne hormony tarczycy
Tarczyca produkuje dwa główne hormony: tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3). Są to jodowane pochodne tyrozyny. Do produkcji hormonów niezbędna jest odpowiednia podaż jodu. T3 jest głównym hormonem znajdującym się w komórkach obwodowych. Sama tarczyca wydziela głównie T4, które krąży we krwi w połączeniu z białkami osocza i pełni funkcję prohormonu. Stosunek pomiędzy T4 a T3 wydzielanym z tarczycy wynosi około 80% do 20%. W nerkach i wątrobie dochodzi do odjodowania T4 i powstania T3, będącego kilkakrotnie aktywniejszym hormonem od T4. U kobiet w ciąży w łożysku obecna jest dejodynaza D3, która odjodowuje i dezaktywuje nie tylko T4, ale i T3, przez co chroni płód przed nadmiarem hormonów tarczycy.
Dopiero w stanie nadmiaru lub niedoboru hormonów tarczycy można zaobserwować szereg objawów świadczących o tym, jak ważna jest rola tych hormonów dla funkcjonowania całego organizmu i wielu układów. Receptory obwodowe dla hormonów tarczycy wiążą przede wszystkim T3. Znajdują się właściwie we wszystkich komórkach ustroju. T3 działa przede wszystkim poprzez hamowanie lub aktywację transkrypcji genów. Jego działanie ujawnia się dopiero po kilku godzinach. Pod wpływem hormonów tarczycy dochodzi do zwiększonego rozpadu i syntezy białek (z przewagą procesu rozpadu), zwiększa się aktywność procesów metabolicznych i nasila się proces termogenezy. Wzrasta ponadto zużycie węglowodanów.
Produkcja hormonów tarczycy zachodzi poprzez wydzielanie TSH. Jeśli tarczyca produkuje za dużo hormonów, poziom TSH spada. Jeśli hormonów tarczycy na obwodzie jest za mało, poziom TSH wzrasta, by stymulować tarczycę do większej produkcji hormonów.
Badanie FT3
Aby sprawdzić, jaki jest aktualny poziom hormonów tarczycy, pobiera się krew z żyły obwodowej. Najczęściej wykonuje się badanie TSH. Jeśli poziom jest w normie i nie ma żadnych objawów klinicznych choroby, nie ma potrzeby rozszerzać diagnostyki o poziom FT3 i FT4. Jeśli jednak występują niepokojące objawy kliniczne lub wynik TSH jest nieprawidłowy, należy wykonać pełny panel tarczycowy obejmujący badanie TSH, FT4 i FT3, a także swoiste przeciwciała.
Hormony tarczycy związane są z białkami osocza, głównie z TBG (thyroxine-binding globulin), ale również z albuminami. Hormony związane z białkami to „pula zapasowa”. Zapewnia ona stały i równomierny dowóz hormonów do tkanek i zmniejsza ich utratę przez nerki. Frakcje wolne, czyli FT3 i FT4, to hormony niezwiązane z białkami. I to właśnie one wywołują efekt obwodowy.
Wahanie stężenia hormonów tarczycy u osób zdrowych jest niewielkie. Natomiast różnice między różnymi osobami są znaczne i stąd wynika szeroki zakres wartości referencyjnych hormonów. Nie oznacza się całkowitych hormonów tarczycy ze względu na to, że ich wartości zależą od stężenia białek osocza i zdolności wiązania hormonów przez te białka. Z hormonów tarczycy znaczenie ma głównie poziom FT4, ponieważ T3 to hormon wewnątrzkomórkowy, a jego stężenie poza komórkami zależy od czynników pozatarczycowych. Badanie FT3 ma znaczenie przy podejrzeniu nadczynności tarczycy, a wynik TSH jest obniżony przy prawidłowym poziomie FT4. Wynik może w tej sytuacji wykazać podwyższony poziom FT3.
Badanie i kontrola poziomu hormonów tarczycy w ciąży i w niedoczynności tarczycy opiera się wyłącznie na poziomie FT4. Coraz więcej lekarzy prosi jednak pacjentki o oznaczenie również hormonu FT3 jako bardziej aktywnego biologicznie.
FT3 powinno być oznaczane celem monitorowania leczenia lewotyroksyną raka tarczycy.
Obniżone FT3
Zdarzają się zaburzenia pozatarczycowe przebiegające z prawidłową czynnością tarczycy, jednak z nieprawidłowym poziomem jednego z hormonów tarczycy. Wynika to z zaburzeń metabolizmu hormonów tarczycy. Towarzyszy to często ciężkim ogólnoustrojowym zaburzeniom. W zespole niskiego T3 dochodzi do zmniejszenia całkowitego i wolnego T3. Towarzyszy mu prawidłowe stężenie TSH i FT4. W zespole niskiego T3 hormony tarczycy wracają do normy wraz z polepszeniem się stanu chorego i zapanowaniem nad pierwotną chorobą ogólnoustrojową.