Fototerapia noworodków jest zabiegiem bezpiecznym, pozwalającym zmniejszyć stężenie bilirubiny we krwi. Nieleczony nadmiar tego barwnika wywołującego żółtaczkę noworodków wiąże się z ryzykiem uszkodzenia komórek nerwowych mózgu.

Dlaczego stosuje się fototerapię noworodków?

Fototerapia jest skutecznym zabiegiem, który umożliwia zmniejszenie zbyt wysokiego poziomu bilirubiny, czyli żółtego barwnika odpowiedzialnego za żółtaczkę noworodków, nazywaną także żółtaczką fizjologiczną. Przypadłość objawia się żółtym zabarwieniem powłok skórnych, białkówki w oku, a także błon śluzowych. Bilirubina powstaje z rozpadu czerwonych krwinek. Żółtaczka fizjologiczna niemowląt jest naturalnym procesem adaptacji wątroby i całego układu pokarmowego do życia poza łonem matki. Po porodzie następuje rozpad i wymiana hemoglobiny płodowej. Proces odbywa się w stosunkowo krótkim czasie, dlatego wątroba noworodka nie potrafi wychwycić i wydalić bilirubiny w odpowiedniej ilości. 

Bilirubina z krwi przedostaje się do skóry, co wywołuje objawy żółtaczki fizjologicznej. Żółtaczka fizjologiczna noworodków pojawia się zazwyczaj w okolicach 2. lub 3. doby życia, a największe stężenie obserwuje się między 3. a 4. dobą życia. Poziom bilirubiny ulega zmniejszeniu po ok. 7–10 dniach życia. U dzieci karmionych piersią może trwać dłużej i nie uznaje się tego za nieprawidłowe.

Innymi przyczynami żółtaczki u niemowląt jest niedotlenienie w czasie porodu, wywołane np. okręceniem się pępowiny wtedy mówimy o żółtaczce patologicznej. Wzrost stężenia bilirubiny ponad normę występuje także, gdy w czasie porodu doszło do urazów głowy lub krwiaków. Za żółtaczkę może być odpowiedzialny także konflikt serologiczny u noworodka (np. kiedy dziecko ma dodatni czynnik krwi, a matka ujemy) oraz słaba praca jelit, przez co nie dochodzi do wydalenia smółki, w której jest obecna spora ilość bilirubiny. Żółtaczka patologiczna może pojawić się już w 1 dobie życia i być bardziej nasilona.

Kiedy należy stosować fototerapię u noworodka?

Jak informują lekarze, w większości przypadków żółtaczka fizjologiczna noworodków nie wymaga żadnego leczenia. Jeśli objawy nasilają się, najczęściej dokonuje się pobrania krwi, aby poznać poziom żółtego barwnika. Za fizjologiczne maksymalne stężenie bilirubiny przyjmuje się 15mg/dl u dzieci karmionych sztucznie, 17mg/dl gdy są karmione piersią. Decyzję o zastosowaniu fototerapii podejmuje lekarz na podstawie całości obrazu klinicznego i czynników ryzyka rozwoju nasilonej żółtaczki.

Na czym polega fototerapia noworodka?

Fototerapia wykorzystuje światło fluorescencyjne, które za pomocą specjalnych świetlówek emituje zmienne światło fioletowe, niebieskie, zimnobiałe, dzienne i zielone. Zazwyczaj fototerapia ogranicza się do emisji światła niebieskiego. Zabieg stosowany jest w sposób ciągły, najczęściej w zamkniętym inkubatorze, choć można go wykonać także w inkubatorze otwartym, a nawet w łóżeczku. Konieczne jest zabezpieczenie oczu dziecka specjalnymi okularami lub opaską, a także odsłonięcie jak największej powierzchni skóry z wyłączeniem narządów płciowych. Noworodek znajduje się ok. 40–50 cm od naświetlających lamp. Jego pozycja powinna być zmieniana w trakcie zabiegu co ok. 2–3 godziny. Konieczna jest także kontrola temperatury ciała, co zapobiega przegrzaniu dziecka i wystąpieniu gorączki.

W czasie naświetlania wykonuje się kontrolę masy ciała oraz diurezę, która umożliwia uniknięcie ryzyka odwodnienia. Położna lub lekarz dokonują kontroli wilgotności i temperatury powietrza wewnątrz inkubatora. Fototerapia w większości przypadków trwa ok. 1,5 doby, choć jest to uzależnione od tempa spadku poziomu bilirubiny oraz stanu zdrowia dziecka.

Fototerapia jest bezpieczna i powszechnie wykorzystywana w położnictwie. Jej stosowanie niesie minimalne ryzyko skutków ubocznych. W skrajnych sytuacjach może dojść do przegrzania, odwodnienia, zmian rumieniowych, a także zespołu brązowego dziecka, jednak w większości przypadków jest to możliwe do uniknięcia.

Fototerapia noworodków – pozostałe wskazania i zalecenia

Fototerapię noworodków może być zastosowana także już tuż po urodzeniu. Zabieg ten może dotyczyć noworodków przedwcześnie urodzonych, z urodzeniową masą ciała poniżej 1 kg oraz noworodków z chorobą hemolityczną. W trakcie fototerapii w razie możliwości powinno stosować się przerwy co 2–2,5 godziny na karmienie piersią, co pozwoli na uzupełnienie płynów, przyspieszenie perystaltyki jelit, a w sytuacjach zalegania smółki – na jej szybsze wypróżnienie, co pozwoli na zmniejszenie bilirubiny krążącej w jelitach oraz w wątrobie.

Co robić, gdy fototerapia nie przynosi rezultatów?

Może się zdarzyć, że po serii naświetlania dziecka specjalnymi lampami poziom bilirubiny nie spada do oczekiwanego poziomu. Wtedy w przypadku konfliktu serologicznego możliwe jest stosowanie farmakoterapii w postaci wlewu dożylnego immunoglobulin. W skrajnych sytuacjach zalecane jest przetaczanie krwi, które pozwala zapobiegać rozwojowi groźnych powikłań żółtaczki noworodków. Do nich należy m.in. uszkodzenie jąder podkorowych mózgu.